Af Örgütü Raporu: 2 bin çocuk IŞİD şiddetinden etkilendi

Fotoğraf: Anadolu Ajansı

“Savaşmaya zorlandım. Ya savaşacaktım ya da ölecektim. Başka seçeneğim yoktu. Benim kontrolüm dışındaydı. Hayatta kalmak için savaşa katıldım. Bu bir insanın başına gelebilecek en feci, en aşağılayıcı şey. Esaretten döndükten sonra tek aradığım benimle ilgilenecek, bir nebze destek olacak, ‘senin için buradayım’ diyecek biriydi. Tek aradığım buydu ama bunu hiçbir zaman bulamadım.” 

Uluslararası Af Örgütü raporunda yer alan bu sözler, 15 yaşında zorla silah altına alınan Sahir*’den.

Uluslararası Af Örgütü yayımladığı yeni raporda, kendisini İslam Devleti (İD) olarak adlandıran silahlı grup tarafından esir tutulan ve daha sonra ailelerine geri dönen 2 bin kadar çocuğun fiziksel ve ruhsal bir sağlık krizi yaşadığını açıkladı. 

“Terörün Mirası: IŞİD Şiddetinden Hayatta Kalan Ezidi Çocukların Durumu” başlıklı rapor, aynı zamanda, İD üyelerinin uyguladığı cinsel şiddet sonucu doğan çocukların annelerinden zorla ayrılmasına son verilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. 

İD, 2014 ile 2017 arasında, Irak’ta Ezidilere karşı savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve BM’nin soykırım olarak tanımladığı suçlar işledi. 

56 sayfalık rapor, İD tarafından kaçırılan, işkenceye maruz kalan, savaşmaya zorlanan, tecavüze uğrayan ve diğer korkunç insan hakları ihlallerine uğrayan, daha sonrasında ailelerine geri dönen 1.992 çocuğun birçok yönden karşı karşıya kaldığı zorlukları ortaya koyuyor. 

“Desteğe ihtiyaç var”

Uluslararası Af Örgütü Kriz Müdahale Direktör Yardımcısı Matt Wells konuya ilişkin yaptığı açıklamada şöyle dedi:

“Bu çocuklar için geçmişin kâbusu geri çekilmiş olsa da zorluklar devam ediyor. Çok genç yaşta savaşın vahşetlerini yaşadıktan sonra geleceği inşa edebilmek için Irak yetkililerinin ve uluslararası toplumun acil desteğine ihtiyaçları var.

"Korkunç suçlardan hayatta kalan çocuklar şimdi de terörün mirasıyla karşı karşıya. Bu çocukların aileleri ve toplumlarıyla tam anlamda yeniden bütünleşebilmeleri için gelecek yıllarda fiziksel ve ruhsal sağlıklarına öncelik verilmelidir.” 

Çocuklar ne gibi sağlık krizleri yaşıyor?

İD esareti altında şiddetten hayatta kalan birçok çocuk, kalıcı yaralar, hastalıklar veya fiziksel sakatlıklarla geri döndü. Travma sonrası stres bozukluğu, kaygı ve depresyon, bu çocukların en sık yaşadığı ruhsal sağlık sorunları arasında. Çocukların sıklıkla gösterdiği semptomlar ve davranışlar arasında saldırganlık, geçmişi hatırlama, kâbuslar, sosyal ortamlardan geri çekilme ve ruh halinde ani değişimler yer alıyor. 

Fiziksel ve ruhsal sağlık krizi 

İnsani yardım görevlileri, ruhsal sağlık uzmanları ve bakım veren kişiler Uluslararası Af Örgütü’ne, eski çocuk askerler ile cinsel şiddete maruz kalan kız çocuklar olmak üzere şiddetten hayatta kalan iki grup çocuğun yaşadığı belirli zorlukları anlattı. 

 İD’in esir aldığı binlerce Ezidi erkek çocuk aç bırakıldı, işkenceye uğradı ve savaşmaya zorlandı. Bunun sonucunda, eski çocuk askerler daha büyük oranda ciddi sağlık sorunları ve fiziksel sakatlıklar yaşıyor. Kollarını veya bacaklarını kaybeden çocuklar da buna dahil. 

Aileleri ve toplulukları, çocukların esaret altında yaşadıklarını anlamaya çalışırken, geri dönen Ezidi erkek çocuklar çoğunlukla sosyal ortamdan soyutlanıyor. Bu çocukların birçoğu esas kimliklerini, dillerini ve isimlerini silmek için kasten uygulanan yoğun propaganda, siyasi telkin ve askeri eğitime maruz kalmış oluyor. 

Çocukların anlatımları

Uluslararası Af Örgütü’nün görüştüğü 14 eski çocuk askerin yarısından fazlası, geri döndükten sonra psikososyal destek, sağlık desteği, mali veya diğer türde herhangi bir destek almadıklarını söyledi. 

Ezidi kız çocuklar, İD esareti altında cinsel şiddet de dahil olmak üzere çeşitli ihlallere maruz kaldı. Cinsel şiddetten hayatta kalan kız çocuklar bir dizi sağlık sorunu yaşıyor. Travmatik fistüller, yara izleri ve gebeliği doğuma kadar sürdürememe gibi sorunlar da buna dahil. 

“Hesap sorulmasını istiyorum”

Beş yıl boyunca İD tarafından esir tutulan 14 yaşındaki Randa* şunları anlattı:

“Beni evlendirdiklerinde daha çocuktum. Çok acı çektirdiler. Geleceğimin daha iyi olmasını istiyorum. İD’den bana yaptıkları için hesap sorulmasını istiyorum.” 

Yüzlerce kadına ve kız çocuğa tıbbi ve psikososyal destek sağlayan bir sivil toplum örgütünde çalışan bir doktor, 9 ila 17 yaşları arasında tedavi ettiği neredeyse tüm kız çocukların tecavüze veya diğer türde cinsel şiddete uğramış olduğunu söyledi. Uluslararası Af Örgütü, cinsel şiddetten hayatta kalan kişilere yönelik mevcut hizmet ve programların kız çocukları büyük ölçüde ihmal ettiğini tespit etti. 

Cinsel şiddet sonucunda doğum yapan kadınlar 

 Ezidi kadınlar ve kız çocuklar, İD militanları tarafından cinsel köleliğe maruz bırakılmaları sonucunda yüzlerce çocuk dünyaya getirdi. Bu çocukların büyük bir kısmı; Ezidi Yüksek Ruhani Konseyi’nin yaklaşımı ve Irak’ta ‘bilinmeyen’ veya Müslüman babanın çocuklarının Müslüman olarak kaydedilmesini gerektiren mevcut yasal çerçeve gibi çeşitli nedenlerle Ezidi toplumunun bir parçası olarak kabul edilmiyor. 

Uluslararası Af Örgütü’nün konuştuğu kadınların birçoğu, çocuklarını geride bırakmaları için baskıya uğradığını, buna zorlandığını ve hatta yanıltıldığını; bu durumun kendilerinde şiddetli bir ruhsal ızdıraba yol açtığını söyledi.

Ayrıca, bu kadınlara, ilerleyen aşamada çocuklarını ziyaret edebilecekleri veya onlarla yeniden bir araya gelebilecekleri yönünde asılsız sözler verildi.

Uluslararası Af Örgütü’nün görüştüğü, çocuklarından ayrılan kadınların hepsi, çocuklarıyla iletişim kuramadığını ve onlara erişemediğini söyledi. Kendi güvenliklerinden endişe ettikleri için ailelerine ve topluluklarına da çocuklarına kavuşmak istediklerini söyleyemediklerini ifade ettiler. 

 “Oğluma kavuşmaya ihtiyacım var”

22 yaşındaki Canan*, “Toplumumuz ve dünyadaki herkese ‘bizi ve çocuklarımızı kabul edin’ demek istiyorum. Bu kişilerden çocuk sahibi olmak istemedim. Çocuk doğurmak zorunda bırakıldım. Babasıyla bir araya gelmeyi kesinlikle istemem ama oğluma kavuşmaya ihtiyacım var” dedi. 

Kızından zorla ayrılan 24 yaşındaki Hanan* ise şunları aktardı:

“[Aynı durumdaki] diğer annelerle aynı duyguları yaşıyorum. Hepimiz kendimizi öldürmeyi düşündük veya bunu denedik. Biz de insanız, haklarımız var, çocuklarımızın yanımızda olmasını istiyoruz. İD’le ne yaşamış olursak olalım şimdi daha da kötüsünü yaşıyoruz. Çözüme ihtiyacımız var.” 

Uluslararası Af Örgütü, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği gibi uluslararası kurumlara, ulusal yetkililer ve yabancı hükümetlerin iş birliğiyle, bu kadınların ve çocukların başka bir ülkede yeniden yerleştirilmesine öncelik verme ve süreci hızlandırma çağrısında bulunuyor. 

“Ezidi kadınlara başka bir ülkeye yeniden yerleşme imkânı sunulmalı”

Uluslararası Af Örgütü Kriz Müdahale Direktör Yardımcısı Matt Wells, şöyle dedi:

“Ezidi kadınlar esir tutuldu, işkenceye maruz kaldı ve diğer türde cinsel şiddete uğradı. Artık başka bir cezalandırmaya maruz kalmamalılar. Çocuklarıyla bir araya gelmeye ihtiyaçları var. Gelecekte onları çocuklarından zorla ayırmaya yönelik her türlü girişim engellenmelidir. Irak’taki risklerin boyutları göz önünde bulundurulduğunda, Ezidi kadınlara başka bir ülkede yeniden yerleştirme imkânı sunulmalıdır."

Eğitime erişim ve diğer sorunlar 

 İD şiddetinden hayatta kalan Ezidi çocuklar, esir tutuldukları yıllarda resmi eğitim imkanından yoksun bırakıldı. Birçoğu, mevcut durumda, hızlandırılmış öğrenim programlarının varlığından haberdar olmadığı veya bürokratik sürecin külfetli olması nedeniyle bu programlardan faydalanamıyor.

Bunun sonucunda, şiddetten hayatta kalan Ezidi çocuklar eğitim sisteminin tamamen dışında kalmayı seçiyor. Ancak Uluslararası Af Örgütü’nün görüştüğü uzmanlar, şiddetten hayatta kalan çocukların yaşadıkları travmanın üstesinden gelebilmeleri için okula gitmenin çok önemli olduğu konusunda hemfikir. 

Şiddetten hayatta kalan 16 yaşındaki Nahla*, “Okula geri döndükten sonra hayat normale döndü ve kendimi daha iyi hissettim. Geleceğiniz olması için okula gitmeniz gerek” dedi. 

Şiddetten hayatta kalan birçok Ezidi çocuk, Kürtçe yerine Arapça konuşmaya başladı. Bu durum, çocukların aileleri ve topluluklarıyla tam anlamda bütünleşmesini engelliyor. Hâlihazırda yoksullaştırılmış birçok aile, çocuklarını kurtarmak için on binlerce dolar ödemek zorunda kaldığı için borç içinde yaşıyor. 

Yöntem

Uluslararası Af Örgütü 17 Şubat ile 27 Şubat 2020 tarihleri arasında Irak’ın Kürdistan Bölgesi’ni ziyaret ederek, İD tarafından çocukken esir alınan ve İD şiddetinden hayatta kalan 29 kişi, hayatta kalan çocuklara bakım veren 25 aile üyesi ve aralarında doktorlar, psikoterapistler, sivil toplum örgütleri çalışanları, BM yetkilileri ve hükümet yetkililerinin de bulunduğu 68 uzman ve yetkiliyle görüşmeler gerçekleştirdi. (EMK)

*Görüşme yapılan kişileri korumak için takma isimler kullanıldı.