Hamas'ın kısa tarihi

Fotoğraf: AA (Arşiv). 

1980'lerde kurulan oluşum başlangıcından beri Yaser Arafat'ın Filistin Kurtuluş Örgütü'ne (FKÖ) karşı çıktı.

Kelime anlamı olarak, İslami Direniş Hareketi'nin Arapça bir kısaltması. 

Hamas, başlangıçta askeri kanadı İzzedine El Kassam Tugayları tarafından yönetilen İsrail'e karşı silahlı bir mücadele yürütmek ve sosyal yardım programları sunmak gibi ikili bir amaçla yola çıktı.

Finansmanıyla ilgili iddialar

İsrail hükümetinin ilk günlerinde Hamas'a FKÖ'ye karşı bir denge oluşturması için finansman sağladığına dair iddialar var - ancak söz konusu tüm aktörler bu iddiaları net şekilde reddediyor.

FKÖ'nün aksine Hamas, İsrail'in var olma hakkını tanımıyor. Amblemi, Kudüs'teki Kubbet-üs-Sahra'yı ve İsrail, Gazze ve Batı Şeria topraklarının ana hatlarını tek bir Filistin devleti olarak tasvir ediyor.

Oslo Anlaşmaları ve sonrası

Arafat, 1993 yılında Oslo Anlaşmaları çerçevesinde İsrail ile barıştı ve 1987'de başlayan ilk intifadayı sona erdirdi. Hamas ise bu barış sürecini reddetti ve İsrail'e yönelik saldırılara devam etti.

• NOT: İntifada, bir isyan veya ayaklanma veya bir direniş hareketi. Çağdaş Arapça'daki kullanımı baskıya karşı meşru bir ayaklanmaya atıfta bulunuyor. Kelime anlamıyla "titreme" demek. Bu, Arapça bir terim olan "sallamak", "kurtulmak", bir köpeğin sudan silkelemesi veya uykudan sıyrılması gibi anlamlara da geliyor.

İntihar saldırıları öne çıktı

Hamas, aslında 1990'ların başında İsrail ile Filistinlilerin çoğunu temsil eden Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) arasında imzalanan barış anlaşmalarına karşı çıkan ana Filistinli grup olarak, ilk intifadadan sonra öne çıktı.

İsrail'in kendisine yönelik sayısız operasyonuna ve Filistin Yönetimi'nin (Filistinlilerin ana yönetim organı) baskılarına rağmen Hamas, intihar saldırıları düzenleyerek süreç üzerinde etkili bir veto gücüne sahip olduğunu göstermeye çalıştı.

Şubat ve Mart 1996'da, Aralık 1995'te Hamas bomba üreticisi Yahya Ayyash'ın suikastına misilleme olarak, çok sayıda otobüs bombalaması gerçekleştirdi ve bu saldırılarda 60 İsrailli hayatını kaybetti.

Netanyahu'yu iktidara gelince 

Bombardımanlar sonucu birçok kesim, örgütü İsraillileri barış sürecinden vazgeçirmek ve Oslo anlaşmalarının sadık muhaliflerinden biri olan Benjamin Netanyahu'yu iktidara getirmekle suçluyor.

Oslo sonrası dünyada, ABD Başkanı Bill Clinton'ın 2000'deki Camp David zirvesinin başarısızlığının ve hemen akabinde gelen 'ikinci intifada'nın ardından, Hamas, İsrail'in sponsor olmakla suçladığı Filistin Yönetimi'ni sıkıştırmasıyla güç ve nüfuz kazandı.

İkinci intifada ve yükseliş

Hamas, Fetih'in hakim olduğu Filistin Yönetimi tarafından çoğunlukla hayal kırıklığına uğrayan Filistinlilere hizmet veren klinikler ve okullar kurdu.

İkinci intifada'nın ilk yıllarında birçok Filistinli, Hamas intihar saldırıları dalgasını alkışladı.

Bu saldırıları intikam almak olarak gördüler.

Mart ve Nisan 2004'te Hamas ruhani lideri Şeyh Ahmed Yasin ve halefi Abdul Aziz el-Rantissi, İsrail'in Gazze'deki füze saldırılarında öldürüldü.

Hangi ülkeler "terör örgütü" diyor?

• İsrail, Japonya ve Amerika Birleşik Devletleri Hamas'ı terör örgütü ilan eden ülkeler.
• Avrupa Birliği de Hamas'ı 2001 yılında "terör örgütü" listesine aldı.
• Avustralya, Yeni Zelanda, Paraguay ve Birleşik Krallık, örgütün yalnızca askeri kanadını "terör örgütü" olarak kabul ediyor.

Arafat'ın ölümünün ardından

El Fetih lideri Yaser Arafat'ın ölümünün ardından 2006'da Filistin parlamento seçimlerinde ezici bir zafer elde ettiğinde, El Fetih'le şiddetli bir güç mücadelesi başlamıştı.

Hamas, İsrail ile daha önceki Filistin anlaşmalarının imzalanması, İsrail'in meşruiyetini tanınması ve şiddetten vazgeçmesi için  çabalara direndi.

• HAMAS-EL FETİH FARKI: Hamas ile Fetih'in farklı siyasi görüşlerİ iki grup arasındaki ayrışmanın ana nedenlerinden biri olarak gösteriliyor. İsrail'i tanımayan Hamas, bağımsız bir Filistin devleti kurulmasının silahlı mücadeleden geçtiğini düşünüyor. Fetih ise, iki devletli çözümden yana, ancak bu yolun silahlı mücadeleden değil müzakereden geçtiğine inanıyor.

Gazze Şeridi'nin kontrolü 

2005 yılının başlarında Filistin Yönetimi Başkanı Mahmud Abbas ve İsrail Başbakanı Ariel Şaron, İsrail Filistin topraklarından asker çekmeye hazırlanırken düşmanlıkların askıya alındığını duyurdu.

Pek çok müzakereden sonra Hamas ateşkes yapmayı kabul etti, ancak ara sıra şiddet devam etti. 

2006 Filistin Yasama Konseyi seçimlerinde Hamas, El Fetih'e karşı sürpriz bir zafer kazandı ve sandalyelerin çoğunu ele geçirdi. İki grup sonunda Hamas'tan İsmail Haniye'nin başbakan olduğu bir koalisyon hükümeti kurdu.

Ancak Gazze Şeridi'nde Hamas ve El Fetih güçleri arasındaki çatışmalar yoğunlaştı ve Abbas'ın Hamas liderliğindeki hükümeti feshetmesine ve Haziran 2007'de olağanüstü hal ilan etmesine neden oldu. 

Kısa süren bir ateşkes

Hamas'ın 2007'de Gazze Şeridi'nin kontrolünü ele geçirmesinin ardından İsrail, Hamas yönetimindeki Gazze Şeridi'ni düşman ilan etti ve elektrik kesintileri, ağır ithalatlar ve sınırların kapatılmasını içeren bir dizi yaptırımı onayladı.

İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik saldırıları gibi Hamas'ın da İsrail'e saldırıları devam etti. Aylar süren müzakerelerin ardından, 2008 yılının Haziran ayında İsrail ve Hamas, altı ay sürmesi planlanan bir ateşkesi uygulamaya karar verdi. 

9 Haziran'da, Gazze'nin işlek bir sahilinde sekiz Filistinli sivili öldüren bir patlama meydana geldi. İsrailli hükümet yetkilileri daha sonra bunu yalanlasa da, başlangıçta cinayetlerin İsrail bombardımanlarından sorumlu olduğu varsayıldı.

Son olayların harekete geçirmesiyle Hamas, 10 Haziran'da 16 aylık ateşkesten resmen çekildi ve Gazze'den İsrail'e atılan Kassam roket saldırılarının sorumluluğunu üstlendi.

"Yaz yağmuru" operasyonu

24 Haziran'da İsrailli ajanlar, İsrail'in Hamas üyesi olduğu iddia edilen Gazze Şeridi'nde Usame ve Mustafa Muamar'ı tutukladı. 

Haziran'da İsrail'e yapılan bir Hamas saldırısı, iki İsrail askerinin ölümü ve İsrailli Onbaşı Gilad Şalit'in esir tutulmasıyla sonuçlandı. 

İsrail, 28 Haziran'da yakalanan askeri kurtarmak için "Yaz Yağmurları Operasyonunu" başlattı. Devam eden operasyon başlangıçta köprülerin, yolların ve Gazze'deki tek elektrik santralinin ağır bombardımanından ibaretti.

Ardından Filistin İçişleri Bakanlığı ve Filistin Başbakanı İsmail Haniya'nın ofisi gibi çeşitli tesisler de bombalandı.

İsrail, 29 Haziran'da 64 Hamaslıyı ele geçirdi. Hamas kabinesinin en az üçte biri ele geçirildi ve İsrail tarafından tutuldu. İsrail kuvvetleri 6 Ağustos'ta Hamas'ın Filistin Yasama Konseyi Başkanı Aziz Dweik'i Batı Şeria'daki evinde gözaltına aldı.

17 Haziran 2008'de Mısırlı arabulucular, Hamas ile İsrail arasında gayri resmi bir ateşkesin kabul edildiğini duyurdu. 

"Dökme Kurşun" operasyonu

4 Kasım 2008'de İsrail güçleri bir tünel inşaatını durdurmaya çalıştıklarını belirterek Gazze Şeridi'ne düzenlenen bir baskında altı Hamas militanını öldürdü. Hamas, Kasım ayında İsrail ordusuna göre toplam 190 roket olmak üzere artan roket saldırılarıyla karşılık verdi.

Altı aylık ateşkesin 19 Aralık'ta resmen sona ermesiyle, Hamas takip eden üç gün içinde İsrail'e 50 ila 70'den fazla roket ve havan topu fırlattı, ancak hiçbir İsrailli yaralanmadı. 

Filistinli yetkililere göre 27 ve 28 Aralık tarihlerinde Gazze'ye Dökme Kurşun Operasyonu başlatıldı ve ilk iki gününde 280'den fazla kişi öldü ve 600 kişi yaralandı. Çoğu, Hamas polisi ve güvenlik memuruydu, ancak birçok sivil de öldü.

İsrail bombaları okullar gibi sivil yapıların yakınına atıldı ve İsrail'in kasıtlı olarak Filistinli sivilleri hedef aldığını çeşitli kaynaklarca söylendi.

Obama yönetimine çağrı

İsrail, 17 Ocak 2009'da tek taraflı ateşkes ilan etti. Hamas ertesi gün İsrail'e güçlerini Gazze Şeridi'nden çekmesi için bir haftalık ateşkes ilan ederek karşılık verdi. 

16 Ağustos 2009'da Hamas lideri Halid Maşaal, örgütün Obama yönetimiyle diyalog başlatmaya hazır olduğunu çünkü politikalarının eski ABD başkanı George W. Bush'un politikalarından çok daha iyi olduğunu belirtti:

"Yeni bir dil olduğu sürece hoş geldiniz, ancak sadece bir dil değişikliği değil, aynı zamanda sahada bir politika değişikliği de görmek istiyoruz" dedi. 

İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre, Hamas kontrolündeki Gazze hükümeti 2010 yılında Gazze'yi "İslamileştirme" çabalarını artırdı. 

Hamas yetkilileri İslam hukukunu dayatma planları olduğunu yalanladılar, Hamas eğitim bakanlığı öğrencilere İslami kıyafet empoze etmek için yapılan bir girişimi engelledi. 

Hamas ve El Fetih ayrılığı

Nisan 2011'de Hamas ve El Fetih yetkilileri, Mısır'ın arabuluculuğundaki müzakerelerde iki tarafın uzlaşma anlaşmasına vardıklarını açıkladılar.

2011'de Gazze Şeridi'ndeki Hamas yönetiminin başı İsmail Haniyeh, Usame bin Ladin'in Amerika Birleşik Devletleri güçleri tarafından öldürülmesini kınadı ve bin Ladin'i "şehit" ve "Arap kutsal savaşçısı" olarak övdü.

Geçici hükümetin liderliği konusunda aylarca süren müzakerelerin ardından, iki parti Şubat 2012'de geçici cumhurbaşkanı görevi için Mahmut Abbas'ı seçtiklerini açıkladı.

Suriye savaşı ve Mısır etkileri

Gazze Şeridi'ndeki Hamas hükümeti, Suriye savaşında muhaliflerden yana olmasının ardından İran yardımının kesilmesinin etkisini atlatmadan 2013 yılında Mısır Cumhurbaşkanlığı yönetimi sırasında daha da büyük bir mali baskı altına girdi.

Müslüman Kardeşler'in bir üyesi olan Muhammed Mursi devrilmiş ve yerine Hamas'a düşman olan askeri liderliğindeki geçici bir hükümet gelmişti.

Yeni yönetim, Gazze ve Mısır sınırındaki geçişleri büyük ölçüde kısıtladı, Hamas için önemli bir vergi geliri kaynağı olan tünellerin çoğunu kapattı, ayrıca Gazze Şeridi'ne giren malların kontrolünü sağladı.

2013'ün sonlarına doğru Hamas, Gazze Şeridi'ndeki kamu sektörü çalışanlarının ücretlerini ödemekte zorlanıyordu.

Nisan 2014'te Hamas, El Fetih ile tamamen partizan olmayan bakanlardan oluşan yeni bir Filistin Yönetimi kabinesinin kurulması konusunda anlaşarak Gazze Şeridi'ndeki yönetim rolünden fiilen vazgeçti.

İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu yeni anlaşmayı kınadı. El Fetih'i İsrail ile olası bir barış anlaşması pahasına Hamas ile uzlaşmaya çalışmakla suçladı.

Yeni kabine 2 Haziran'da yemin etti, ancak Gazze Şeridi'nin yönetimini gerçekleştiremeyecek durumda kaldı. Hamas, 2017'de geçici bir idari komite oluşturarak bölgeyi yönetmeye devam etti.

Katar'dan sağlanan fon ve İsrail tarafından bazı abluka kısıtlamalarının hafifletilmesi Gazze Şeridi'ne biraz rahatlama getirdi.

ABD, Kudus'ü tanıyınca...

Aralık 2017'de Hamas lideri, ABD Başkanı Donald Trump'ın Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanıma kararının bir "Savaş İlanı" olduğunu ve Yahudi Devletine karşı bir ayaklanma çağrısında bulunduğunu belirtti. 

Sonuç olarak 2014'ten bu yana, Mısır, Katar ve BM'nin aracılık ettiği ve tam ölçekli savaşlara dönüşmeyen ateşkesler ile sona eren düzenli şiddet alevlenmeleri yaşanıyor.

Ablukanın baskısına rağmen, Hamas Gazze'de iktidarı elinde tuttu ve roket cephaneliğini geliştirmeye devam etti. El Fetih ile uzlaşma ise hiçbir zaman tam olarak sağlanamadı.

Bu arada Gazze'deki iki milyon Filistinlinin insani durumu kötüleşti. Ekonomi çöktü, su, elektrik ve ilaç kıtlığı sürüyor.

(PT) 

Kaynak: palestine-studies.org, Brittanica, BBC World, Independent.