Muhalefetin Öncüsü Sudanlı Kadınların Hakları Ne Durumda?

Afrika’nın en büyük Müslüman ülkelerinin başında gelen Sudan, son günlerde, 30 yıllık Ömer El Beşir iktidarının askeri darbe ile devrilmesi nedeniyle gündemde. Sudan’da muhalefetin öncüsü ise kadınlar.

TIKLAYIN - Sudan'da Askeri Geçiş Konseyi Başkanı İstifa Etti, Halk Sokaklarda Kutladı

Öyle ki sokak eylemlerinin kadın sembolü haline gelen 22 yaşındaki Alaa Salah'ın kalabalığa slogan attırırken çekilen videosu sosyal medyada viral oldu.

Peki, Sudan’da kadın hakları ne durumda?

Sudanlı kadınların en önemli sorunları arasında savaş, kadın sünneti, cinsel istismar ve yoksulluk geliyor.

Yaklaşık 600 etnik grubun yaşadığı Sudan’da kadınların sorunları çok fazla olsa da özgürlük alanları da sonuna kadar kapalı değil. Mesela eğitim bedava, çalışan kadınlar için iki yıl süt izni var, çalışmasalar da maaşlarını alıyorlar. Sudan’da namus cinayeti yasak.

Bekâr kadınlar "zina" yaparsa kırk kırbaç ya da üç ay hapis cezası ile cezalandırılıyor. Başörtüsünün dinden ziyade Afrika kültürünün etkisinde şekillendiği iddia ediliyor. Sudan’da kadınlar ev işlerinde çok fazla çalışmıyor. Onun yerine erkek hizmetçiler var. Erkek hizmetçiler de namahrem sayılmıyor, kadınlar ve erkekler birbirlerinden çekinmeden konuşuyor, aynı okullarda okuyor aynı işyerlerin de çalışıyor.

Kadın hakları savunucuları da baskı altında

İnsan Hakları İzleme örgütünün 2016’da hazırladığı “'İyi Kızlar Protesto Etmiyor” başlıklı rapor, Sudan’daki kadın hak savunucularının ve kadınların başlarına gelenleri gözler önüne seriyor. Raporda, kadın hakları savunucularının özellikle Sudanlı yetkililerin kadın eylemcileri, avukatları ve gazetecileri susturmaya yönelik sistematik bir girişimde bulundukları hedeflendiğine dikkat çekiliyor. 

Mücadelenin merkezi Sudan Kadın Birliği

Sudan’daki kadın hakları mücadelesinin merkezinde üç milyona yakın  üyesi bulunan Sudan Kadın Birliği yer alıyor. Kadın konusunda çalışan çok sayıda sivil toplum kuruluşunun birleşmesi ile ortaya çıkan Birlik, ihtiyaç sahiplerine para yardımı yapıyor, mikro kredi desteği sağlıyor.

Sudan’da parlamentoda yüzde 10’luk kadın kotası var

Sudanlı kadınların birlik ve dayanışma yönünde verdikleri başarılı mücadele, sivil toplum hareketlerinin bir adım daha ilerisinde. Kadınların siyasi alanda elde ettikleri kazanımlar da bir hayli var. Sudan yasalarında kadınlar lehine pozitif ayrımcılık uygulanıyor. Parlamentoda yüzde 10′ luk kadın kotası mevcut.  Parlamentoda 35 kadın milletvekili bulunuyor. Üç kadın da bakan olarak görev yapıyor.

Kırsalda kadın emeği etkin

Sudan’daki kadın haklarını anlamak için ülkenin kırsalına bakmak şart. Sudan nüfusunun yüzde 75’i artı 2 milyon göçmen kırsal alanda yaşıyor. Tarım ise, işgücünün yüzde 80’ini oluşturuyor. Sudan’da tarım alanında çalışan kadınların sayısı oldukça yüksek.

Ayrıca uluslararası raporlara Sudan’daki kadınların en önemli sorunlarından biri kadın sünneti olarak yansıyor. Ancak, kadınlar bu konuyu bir tabu olarak gördükleri için bu konu hakkında görüşlerini çok fazla ifade edemiyorlar.

Başlık parası yaygın

Sudanlı kadınlar için ideal evlilik yaşı kadınlar da 30 erkekler de ise 40. Sudan’da başlık parası çok yaygın. Pazarlık 50 baş inek ya da iki kg altından başlıyor.

Sudanlı kadınlar batıyı ve  batıdaki kadın hareketlerini yakından takip ediyorlar, fakat batılı değerlerle aralarına mesafe koyuyorlar.

Ömer El Beşir döneminde kadınlar büyük baskı altındaydı

Sudan, Ömer El Beşir’in 30 yıllık İslam Devleti’nin altındaki kadınlar için baskıcı bir yerdi. Ancak kadınlar son rejim karşıtı protestolar sırasında seslerini geri aldılar ve gelecekteki yerlerini güvence altına almaya kararlılar.

Roubi: “Bedenimiz iktidarın savaş haline geldi”

Ömer El Beşir, darbeyle iktidarı ele geçirdiğinde Dalia El Roubi 10 yaşındaydı. Devralınmadan kısa bir süre sonra Sudan'daki kamu düzeni ve sivil toplum kararları değiştiğinde hayatındaki sert değişiklikleri canlı bir şekilde hatırlıyor:

“Çocukluğumun alındığını açıkça hatırlıyorum. Biz gençtik, ancak gençler ve gençler gibi özgürce giyindik.  

“Birdenbire her şey değişti: Kıyafet biçimimiz değişti, okul kıyafetlerimiz değişti. Benim neslim için tuhaf bir deneyimdi, özgürlüğün tadına baktık ve sonra aniden değişti. Cinselleşmiş nesneler olduk ve bedenlerimiz iktidarda olanlar için bir savaş alanı haline geldi. ”

“Cinsiyetçi sloganlara eşlik etmeyiz”

1989 darbesinden tam otuz yıl sonra, 41 yaşındaki eylemci ve muhalefetteki Sudan Kongresi Partisi üyesi, kadınların son hükümet karşıtı protestoların ön saflarında ön sırada yer alan rollerin üstesinden geldiğini söyledi. France 24'e konuşan Roubi inanılmaz sahneler anlattı:

“Kadınlar burada ön planda, liderler. Arka planda kadınları tezahürat yapan erkeklerin klişeleri değil. Kadınlar ilahiye başlar ve biz de ilahiyi düzenleriz. Eğer tezahüratlar cinsiyetçi ifadeler içeriyorsa veya ayrımcı ise, düzenleriz, sadece açıklarız, saldırganlık yoktur. Tacizsiz bir bölge, olağanüstü.”

Roubi, 2013 yılında, Arap ayaklanmasından sonra çıkan “Sudan Değişim Hareketi” sırasında gözaltına alındı. Eylemciler, Sudan yetkilileri yaklaşık 70 kişinin öldüğünü bildirirken, Ömer El Beşir güvenlik güçleri tarafından yapılan baskılarda 200’den fazla kişinin öldürüldüğünü söylüyor.

“Hapishaneleri doldurmaya hazırız"

Roubi, son protestolar sırasında tutuklanma korkusunun olmadığını belirtti.

“Gösteriler Aralık ayında başladığından beri binlerce insan tutuklandı. 8 Mart'ta (Uluslararası Kadınlar Günü), bazı kadın mahkûmları serbest bıraktılar ve hükümet bu konuda çok şey yaptı. Ama hapishaneleri doldurmaya hazırdık. Hepimiz hapse girmeye hazırsak, korkutucu olmayı keser.”

Roubi, Sudan’ın Beşir’den önce baskıcı rejimleri olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Ancak, siyasi ve güvenlik konularına yoğunlaştıklarını ve kadınların haklarını hedef almadıklarını söylüyor. Beşir rejiminin kadın haklarına yönelik saldırılarına rağmen Roubi, “sosyal düzeyde, her zaman güçlü kadın karakterlere sahip olduğumuzu” gururla belirtiyor:

“Anneleri, anneanneleri, kız kardeşleri, iradeli olmayan öğrencileri bulmak çok nadirdir. Biz Sudanlı kadınlar ekmek kazananlar, çalışıyoruz, saygı istiyoruz - geleneğimiz bu.”

 “Kadınların lideriğinde hemfikiriz"

Roubi'nin neslinin birçok aktivisti, onlarca yıldır devam eden sert çizgi İslamcılığının genç kadınlar üzerindeki etkisini görebiliyordu:

“Genç kadınlarla toplumsal cinsiyet meselelerini tartışmaktan her zaman sınırlı kaldım, çünkü rejim düşünme biçimini değiştirdi.”

Ancak en son protestolar geçen yıl patlak verdiğinden beri bu kasvetli değerlendirme değişmiş görünüyor.

“Artık nesiller arası bir bölünme yok. Genç kadınlar çok fazla esneklik ve cesaret göstermiş, harekete geçirmiş ve kampanya yürütmüştür. Açıkçası hala yapılması gereken tartışmalar var, bazıları daha fazla halkın katılımını istiyor.

“Ancak hepimiz kadınların kamu hayatına, işe ve liderlik pozisyonlarına katılımı konusunda hemfikiriz. Seslerimiz artık daha yüksek ve duyuluyor.”

Salah kültürel çeşitliği de özetledi

Salah şiirler okurken, kitleden "Devrim'"sloganları yükseliyor. Salah ile özdeşleştirilen 'kandaka'lar, kadınların halkın koruyucusu sayıldığı antik Sudan'ın savaşçı kraliçeleriydi. 

Spor ayakkabılarıyla bir arabanın tepesinde duran ve geleneksel gelin takılarıyla eşleşen, 22 yaşında mimarlık öğrencisi olan Alaa Salah, sadece kadın gücü değil, aynı zamanda El Beşir döneminde hüküm süren kültürel çeşitliliği özetledi.

Salah’ın kıyafeti hızlı bir şekilde kültürel yeniden birleşme sembolüne, Kandakas’a seslenmeye, ya da şu anda Sudan’da 3.000 yıldan daha uzun bir süre önce Kush krallığına hükmeden Nub kraliçelerine dönüştü. (EMK) 

*Haberi, France 24'ten çevirdik. Fotoğraflar: bbc.com, france 24