100 Yıl Önce Osmanlı Basını'nda Ekim Devrimi
Toplumsal Tarih Dergisi Kasım sayısının kapağını 100. yılı dolayısıyla Ekim Devrimi’ne ayırdı. Derginin 100. yıl Önce Bu Ay bölümündeki alıntılar, Rusya'da devrimin gerçekleştiği günlerde Osmanlı'da gelişmelerin nasıl izlendiğine dair önemli ipuçları barındırıyor.
Dönemin gazeteleri Sabah ve Tanin 10 Kasım'dan itibaren Rusya'daki hükümet değişimini haberleştirmeye başlamışlar. Özellikle sabah gazetesinin 11 Kasım günü yaptığı "İhtilal Nasıl Oldu" adlı haberi ayrıntılı bir haber olarak göze çarpıyor.
Maksimalistler* Hükümeti ile Aldılar
10 Kasım 1917 Sabah
Stockholm 8 - Petersburg Telgraf Ajansı dün akşam on biri kırk geçe şu telgrafnameyi çekmiştir-. Petersburg'da bulunan üç Kazak alayı, Hükümet-i Muvakkate’nin emirlerine itaat etmeyeceklerini, Asker ve Amele Cemiyeti'ne karşı yürümeyeceklerini ve asayiş-i umumiyeyi temine amade bulunduğunu beyan eylemiştir. Petersburg Amele ve Asker Cemiyeti öğleden sonra fevkalade bir içtima akdetmiştir. Bu içtimada Reis Troçki artık Hükümet-i Muvakkate'nin [Geçici Hükümet] mevcut olmadığını, kabine erkânından ekserisinin tevkil edildiğini ve Cumhuriyet Meclisi'nin dağıtıldığını söylemiştir. Ba'dehu [daha sonra] Lenin şedid [şiddetli] alkışlarla istikbal edilerek bir nutuk irad etmiştir. Lenin bu nutkunda demokrasinin hedefi olması lazım gelen şu üç meseleden bahsetmiştir.
Evvela, harbe derhal nihayet verilmesi ve bunun için yeni hükümetin muharip devletlere mütareke teklif etmesi; saniyen arazinin köylülere taksimi; salisen iktisadi buhranın izalesi.
Cemiyet bu üç noktanın kabil olduğu kadar süratle kuvveden fiile çıkarılmasına dair ittihaz-ı karar eylemiştir. İçtimain nihayetinde Minimalist Grubu'nun bir beyannamesi okunmuştur. Beyannamede bu grubun darbe-i hükümeti tasvip etmediği, bu sebeple Petersburg Amele ve Asker Cemiyeti’ni terk eylediği bildirilmiştir.
* Maksimalistler:Fransa’da 20. Yüzyıl başlarında Bolşevikler bu adla anılırdı. Osmanlı basını da Fransa’dan etkilenmişti.
Vladivcstok’ta*
10 Kasım 1917 Tanin
Zürih 9 - İsviçre'ye varit olan [çıkan] haberlere nazaran Vladivostok’ta dahi Maksimalistler hükümeti elde etmişlerdir. Memurin-i mahalliye Maksimalistler Komitesi'nin hâkimiyetini tasdik eylemiştir. İsviçre'den varid olan diğer haberlere nazaran şimal cephesindeki Rus kıtaatı Petersburg üzerine yürüyor. Bu kıtaat, Asker ve Amele Komitesi'ne muavenet için şimdiden Viborg varoşunu işgal eylemiştir.
* Vladivostok: Rusya'nın Çin ve Kore'ye uzanan bölgesinde sınırdaki bir kent. Moskova ve Avrupa'ya bağlayan Trans-Sibirya Demiryolu Rusya topraklarına bu noktadan girer. Ekim Devrimi'nden sonra Bolşevikler, Vladivostok'u almış ardından Trans-Sibirya Demiryolunu tamamen kontrol altına almışlardı.
Rusya Müttefiklerine Sulh ültimatomu Veriyor
11 Kasım 1917 İkdam
Lenin Başvekil Stockholm 9 – Petersburg’dan iş’ar olunuyor: Yeni Rus Hükümeti Lenin’in taht-ı riyasetinde teşekkül eylemiştir. Başkumandanlık an-asl Musevi olan Troçki tarafından deruhte [vekalet] edilmiştir.
Acele Sulh Ültimatomu
Viyana 9 - Lenin sulh hakkında müzakerata girişmek üzere İtilaf devletlerine bir ültimatom gönderecektir. Rusya'nın müttefikleri bu teklifi kabul etmedikleri takdirde Rusya kendi başına hareket edecektir.
Sovdep Umumi Kongresi Kararları
Stockholm 9 - Petersburg'dan: Dün bütün Rusya'nın Sovdep [Türkmence: Meclis] Meclisi'nin Umumi Kongresi küşad [açılmak] edilmiştir. Bu meclis beş yüz azadan mürekkeptir. Kongre Reisi irad ettiği kısa bir nutuktan sonra Kongre Daire-i Kalemiyesi'nin teşkilini teklif eylemiştir. Bu daireye Maksimalistlerden on dört aza intihab [seçilmek] edilmiştir. Bunlar miyanında Lenin, Zinovyev, Troçki vasaire bulunuyor.
Bundan sonra Kongre şu mukarreratı ittihaz eylemiştir-.
1- Mevki-i iktidarda bulunacak heyetin teşkili
2- Harp olmaması
3- Meclis-i Müessesan'ın içtimaa [toplanma] daveti
Kongre bu mukarreratı ittihaz eyledikten sonra, diğer ihtilal demokrat teşkilatı ile, Petersburg’da baş gösteren kanlı ihtilali durdurmak için tedabir-i tazime ittihazı maksadı ile müzakerata dirişmek üzere bir heyet-ı mahsusa intihab eylemiştir.
Sovdep Reisi Troçki şu beyanatta bulunmuştur: "Nazırların taht-ı tevkife alınması bir ahz-ı sar veya siyasi mukabele- bi’l-misli muamelesi mahiyetini haiz değildir. Bütün Heyet-i Hükümet, hatta sosyalist nazırlar da dahil olduğu halde Kornilov hadisesine az çok müdahale eyledikleri için bir mahkeme huzuruna sevk edileceklerdir. Yalnız İhtilal Komitesi, sosyalist nazırların mensup oldukları fırka-i siyasiyeye [siyasi parti] hürmeten kendilerini hanelerinde tevkifte bulundurmaya karar vermiştir.
İhtilal Nasıl Oldu
11 Kasım 1917 Sabah
Stockholm 10 Teşrinisani - Petersburg Ajansı 8 Teşrinisani [Kasım] tarihiyle bildiriyor:
Son malumata göre, Petersburg Amele ve Asker Meclisi tarafından tertip edilmiş olan kıyam şu suretle cereyan etmiştir. Hareket Teşrinisani'nin altıncı günü akşam bidayette telgraf merkezinin, Petersburg Ajansı’nın işgaliyle muhterizane bir surette başlamış, fakat gece esnasında harekâtın bu suhulet ve muvaffakiyeti ve hiçbir mukavemet gösterilmemesi karşısında payitaht merkezlerinin, bankaların, istasyonların muntazam bir surette işgali takip etmiştir. Fakat bu ilk devre-i ihtirazdan sonra harekât birbirini süratle takip eylemiş ve Teşrinisani'nin yedinci günü sabah İhtilalci Komitesi bir beyanname neşrederek, Hükümet-i Merkeziye hâlâ Kışlık Saray'da bulunduğu halde Kerenski'nin* sukutunu ve zimam-ı idarenin Amele ve Asker Cemiyeti'nin eline geçtiğini ilan etmiştir. Bizzat Kerenski bütün gece sabahleyin saat yediye kadar Erkân-ı Harbiye Dairesi'nde bulunmuş ve Harbiye Nazırı vekâletini ifa eden General Manikovski ile müzakerede bulunmuştur.
Bir müddet sonra Kerenski'nin izleri kaybolmuştur. Bütün asakir-i muhafazaya sirayet eden hareket-i kıyamiyenin [başkaldırı] sürati karşısında
Kazaklar bitaraf kalmak istediklerini beyan eylemişlerdir. Bu arada Amele ve Asker Meclisi’nin merkezinde büyük bir hareket ve faaliyet nümayan [görülmek] idi. Kuvvetli bir kuvve-i muhafaza dahilde bulunuyor ve cemiyet merkezini dört taraftan muhafaza altında bulunduruyordu. Cemiyetin merkezine müntehi yollar köşelerinde toplarla mücehhez zırhlı otomobiller yerleştirilmiş ve bu suretle Amele ve Asker Meclisi'nin merkezi muhafaza edilmiş bulunuyordu. Mösyö Lenin hararetli alkışlar içinde Amele ve Asker Cemiyeti'nde ısbat-ı vücut etmiştir. Mumaileyh derhal bir ihtilalci komite tesis ve teşkil etmiş ve devair-i hükümet ile istasyonların işgali için emirler vermiş ve bu emirler askerler ve Kızıl Asakir-i Muhafaza tarafından infaz edilmiştir.
Bu esnada Kronştat’tan bahriye askerleri gelmiş ve Aurora kruvazörü ile iki torpido ve muhribi Nikola iskelesi önünde demir atmıştır. Öğleden sonra saat beşte bütün şehre hâkim olan Amele ve Asker Meclisi hareket-i ihtilaliyenin vukuuna kadar Hükümet-i Muvakkate'nin bulunmuş olduğu Kışlık Saray'ı tecride başlamıştır. Askerler, Kışlık Saray’a müntehi yolları işgal etmişlerdir. Alelacele barikatlar inşa edilmiş ve tecrit edilmiş adacık dahilinde yalnız askerler, zırhlı otomobiller ve iki tayyare topu kalmıştır.
Akşam saat sekizde muhasırlar nazırları yirmi dakika zarfında Kışlık Saray'ı terk etmeye davet etmişler, fakat bunlar bu emre itaatten istinkaf [uymamak] eylemişlerdir.
Az bir müddet zarfında saray tamamen muhasara edilmiş ve telefon merkezinin işgalinden sonra sarayın hariçle bütün vesait-i muhaberesi kesilmiştir. Karşıda Neva Nehri'nin sağ sahili üzerinde ihtilalcilerin elinde bulunan Pierre ve Paul Kalesi eski imparatorluk sarayını doğrudan doğruya tehdit ediyordu. İlk müfreze-i askeriye Kışlık Saray'a yaklaşmaya teşebbüs etmiştir. Fakat müdafilerin mitralyöz ateşi bu müfrezeyi yaklaşmaktan men eylemiştir. Saray asakir-i muhafazasının [Saray muhafızları]mukavemeti karşısında Neva önünde demirli bulunan iki torpido muhribi dört gülle atmışlardır. Aynı zamanda zırhlı otomobiller de saraya ateş açmışlardır. Bu suretle tüfek ateşi başlamış ve mitralyözler fasılalı bir surette icra-yı faaliyete başlamıştır.
Bu arada Helsingfors’tan dört torpido, bir torpil gemisi ve dört torpil taharri gemisi bahriye asakiri [askerleri] ile gelerek Kışlık Saray aleyhindeki harekata iştirak eylemiştir. En nihayet sabahleyin saat ikide ihtilalci kıtaat Kışlık Saray'a girmeye muvaffak olmuşlardır.
* Aleksandr Fedoroviç Kerenski: Romanov Hanedanı ve Rus İmparatorluğunun çöküşünü getiren 1917 Şubat Devriminden sonra Rus hükümetinin üyesi, Temmuz ayından itibaren de Geçici Hükûmetin Başbakanı. Sosyalist Devrimci Parti (SR) üyesi. Lenin’in Finlandiya’dan dönüşü sonrası Bolşeviklerin yönetime el koyması sırasında geçici hükümetin tüm bakanları tutuklandı, Kerenski kaçtı, Petersburg’da direniş örgütlemek için çalıştı ama düzenledikleri ilk saldırıda başarısız oldu. Fransa’ya imtica etti, oradan ABD’ye geçti, 1970’de hayatını kaybetti.
Lenin Buchanan’a Meydan Okuyor
14 Kasım 1917 Sabah
Stockholm 12 Teşrinisani-Petersburg’dan bildiriliyor - Rusya'dan ecnebi memleketlere gönderilen havadis bundan böyle İngiliz memurlarının kontrolüne tabi bulunmuyor. Kerenski'nin itimadı üzerine bütün müesseselerde yerleştirilen İngilizler işten çıkarılmıştır. Lenin İngiltere Sefiri Buchanan'a Rusya'nın umur-ı dâhiliyesine her ne suretle olursa olsun müdahaleden ictinab [kaçınmak] etmesini tavsiye etmiştir. Sovdep Kongresi, Fransa ve İngiltere’den Fransa ve Selanik cephesinde bulunan Rus kıtaatının mümkün mertebe süratle memleketlerine iadesini talep etmiştir. Bundan maada İngiltere ve Fransa'ya, Rusya'da bulunan zabitlerini geriye çağırmaları tebliğ edilmiştir.
Rusya'da Dahili Muharebe
16 Kasım 1917 Tanin
Amsterdam 14 - Ajans Reuters Kerenski'nin hezimeti hakkında İhtilal Hükümeti’nin neşrettiği tebliğin metnini ber-vech-i ati [aşağıdaki gibi] neşrediyor:
"Tsarskoye Selo civarında dün vuku bulan şedid muharebeden sonra Kerenski ihtilal ordusu tarafından kamilen mağlup edilmiştir. İhtilalci demokrasiye hasım olan düşmanların cümlesine karşı mukavemet gösterilmesini, her türlü tedabir [tedbir] ittihaz [alınma] olunmasını. Kerenski'nin derdest edilmesini İhtilalci Hükümet namına emrediyorum ve ihtilalin muvaffakiyatı ve ihtilalci ordunun muzafferiyatını meşkuk [şüpheli] gösterecek yolda ajansların havadis neşr eylemesini men eylerim.’
Kanlı Müsademeler
Amsterdam 14 - Daily News Petersburg'dan istihbar ediyor: Pazar günü Mekteb-i Harbiye talebesiyle Lenin'in Kırmızı Muhafız Kıtaatı arasında bir muharebe vuku bulmuştur. Vladimir Mektebi'nde vuku bulan kanlı bir müsademe esnasında bu talebe azim zayiata duçar [kötü duruma düşmek] olmuştur. Arta kalanlar esir alınmış ve bir kısmı da Neva Nehri'ne atılmıştır.
Maksimalist Meclisi’nin Mühim Bir Kararı
22 Kasım 1917 Sabah
Dün Rusya ahvaline dair gelen telgrafnameler Maksimalistlerin gittikçe kuvvet kesb etmekte [kazanmak] olduğunu göstermektedir. Bu telgrafların içinde en mühimi Maksimalist Meclisi’nin Rusya'da mütemekkin [yerleşik] muhtelif milletler için istiklal hakkını tanımasıdır. Telgrafname bu karar üzerine Ukrayna'nın şimdiden ilan-ı istiklal ettiğini bildirmektedir.
Lenin'in Nutku
24 Kasım 1917 Sabah
Stockholm 21 Teşrinisani — Haparanda'dan alınan malumata göre Lenin Amele ve Asker Meclisi'nde irad ettiği nutukta şu yolda beyanatta bulunmuştur: Bolşeviklerin ihtilali ancak henüz başlamıştır. Bundan sonra amele ile köylüler ve askerler icra-yı hükümet eyleyeceklerdir. Yeni hükümet yeni kanunlar neşredecek ve yalnız Rusya için değil bütün dünya için yeni bir devir başlayacaktır. Yeni Rus İhtilali bütün memleketlerdeki amele sınıfları tarafından kemal-i memnuniyetle selamlanmıştır.
İhtilal İngiltere’de dahi tevessüe başlamıştır. İtalya'da ise pek kuvvetli ve şiddetli bir mahiyet kesb eylemiştir [kazanmak].
Troçki’nin İtilaf Sefirlerine Tebliği
25 Kasım 1917 Tanin
Kati Teklif
Amsterdam 23 - Petersburg’dan Ajans Reuters’e bildiriliyor: Troçki İtilaf sefirlerine birer tahrirat göndererek Rusya Cumhuriyeti'nin yeni hükümetinin teşekkülünü ihbar etmiş ve aynı zamanda müttefikleri bulunan İtilaf Devletleri süferasından umum Rus sovyetlerince tasvip edilen bir mütareke ile bir demokratik sulh akdine dair bulunan teklifleri ve bütün cephelerde derhal mütareke akdiyle sulh müzakeratının derhal küşadına dair olan kati teklifi tebliği etmelerini talep eylemiştir. Troçki'nin beyanına nazaran bu teklif aynı zamanda bütün muharip milletlerle hükümetlerine tevcih olunmuştur.
Rus Ordusu ve Cephelerinde Açlık
27 Kasım 1917 Tanin
Stockholm 25 - Rus ordusu kumandanlarından birkaçı Bolşevik Hükumeti'ne telgraf ile müracaat edip askerlerin aç olduğunu ve açlık saikasıyla askerlerin kendi başına hanelerine avdet etmek tehlikesi olduğunu bildirmişlerdir.
Lenin Hükümeti Gittikçe Kuvvetleniyor
28 Kasım 1917 Tanin
Kopenhag 27 - Buraya varit olan resmi telgrafnamelere nazaran bütün ordu ve donanma ve Rusya’nın şimal, garp, cenub-i garbi [Güneybatı] kısımları kamilen Bolşevikler tarafında bulunuyor.
Petersburg. Moskova, Kiev, Harkov ve Odesa şehirleri dahi Bolşevikler taraftarıdırlar. Demiryolu müstahdemi ile aşağı tabaka dahi Bolşevikler tarafındadır.
Hükümet muhtelif cephe ordularına bütün cephelerde müzakerat-ı sulhiyeye [barış görüşmeleri] girişilmesi için talimat vermiştir.
Hariciye Nazırı’nın Kati Emri
Viyana 26 - İtilaf sefirlerinin 1914 senesinde Çar Hükümeti ile Itilafçılar [İlgiltere, Fransa] arasında mün’akid [imzalanmış] olan muahedenamenin ihlalini Rus Başkumandanlığı nezdinde protesto ettiklerini ve Rusya'nın münferit bir mütareke akdettiği takdirde vahim bir takım akıbetlere uğrayacağını ve o takdirde İtilafçıların Rusya'ya her nevi irsalatı [gönderilen belge] kat' [kesmek] edeceklerini bildirdiklerini Rus ordularına tebliğ etmiştir.
Bunun üzerine Troçki, bütün asker komiteleri, asker, amele ve köylü meclislerine gönderdiği bir telgrafnamede, İtilaf sefirlerinin tehditleriyle Rus milleti ve ordusunu muharebeye devama icbar hususundaki teşebbüslerinin, Rus Hükümeti'ni şerefli ve demokratik bir sulha müncer tariki aramaktan menedemeyeceğini bildirmiştir. Askerler, köylüler ve ameleler, artık istilacı emperyalistlerin kırbacına ınkıyad [boyun eymek]etmek istemiyorlar. Ba'dehu Troçki telgrafnamesinde derhal bir mütareke akdi hususundaki mücadeleye devam etmeyi cümleyi davet etmekte ve telgrafnamesiyle şu suretle nihayet vermektedir: ‘Kahrolsun bütün hafi muahedeler ve diplomatların entrikaları.*
Bütün Cephelerde Mütareke Teklif
30 Kasım 1917 Sabah
Dün aldığımız malumata nazaran Rus ordusu başkumandanlığı namına olarak bilcümle cephelerde muhasım ordu kumandanlarına mütareke teklif edilmiş ve müzakerata başlanmıştır. Müzakeratın mahiyeti ve ne derece ilerlediği hakkında henüz malumat mevcut değildir. Mamafih bir müddetten beri Rus cephelerinde fiilen mevcut olan mütareke bu teklif üzerine bir kat daha kuvvet kesb etmiştir. (HK)
* Fotoğraf kaynağı socialist.memo.ru