Bir İstismar Yöntemi Olan Gaslighting Hakkında Öğrendiğim 10 Şey

(Shea Emma Fett'in everydayfeminism.com'daki "10 Things I've Learned About Gaslighting As An Abusive Tactic" yazısını Ezgi Kayış Türkçeleştirdi, ezgiepifani isimli blogunda yayınladı)

Gaslighting, bir kişinin, bir başkasının gerçekliğinin üstüne başka bir gerçeklik yazmaya kalkışmasıdır.

Şu an büyük olasılıkla gaslighting hakkında çoğu terapistten daha fazla şey biliyorsunuz.

Ve bu oldukça talihsiz bir durum çünkü gaslighting’e maruz kaldıysanız kendinizi bu durumdan kurtarmak oldukça zor olacak.

Maalesef bunu yapmak zorunda kalabilirsiniz ve size söylemek istiyorum ki: yalnız değilsiniz.

İzin verin sizinle deneyimimi paylaşayım. İşte “keşke başta bilseydim” dediğim 10 şey. Hadi bunu hep beraber yapalım.

1. Gaslighting kasten yapılan bir şey olmak zorunda değildir

Yakın bir arkadaşımı “Ben bir canavar mıyım?” diye sormak için beşinci kez nefes nefese aradığımda, arkadaşım nihayetinde bana şöyle dedi: “Emma, o sana gaslighting yapıyor.”

Gaslighting de neyin nesi be?!

Vikipedi’ye göre gaslighting terimi; ana karakterin sürekli çevresinde değişiklikler yaptığı kurbanının bu değişiklikleri hayal ettiğinde ısrar ettiği eski bir filmden geliyor.

Neee?! Partnerim bunu yapmıyor ki. Onun beni deliymişim gibi hissettirmek için çevremi veya etkileşimlerimizi planladığını ve manipüle ettiğini hayal bile edemem. O benim yaralamaya devam ettiğim zaten yaralı olan bir insan. Sorun benim, o değil.

Maalesef, baktığım ilk tanım yeterli değildi. Gaslighting kasten komplo kurmayı gerektirmiyor. Gaslighting, sadece bir başkasının gerçekliğinin üstüne başka bir gerçeklik yazmayı kabul edilebilir bulmayı gerektiriyor.

Ve bunu kabul edilebilir bulan kişi kendini tehdit altında hissettiğinde gerisi doğal olarak geliyor. Birbirimizi kontrol ve manipüle etmeyi çok doğal bir şekilde öğreniyoruz.

Gaslighting yapan ve yapmayan biri arasındaki ayırt edici özellik, içselleştirilmiş bir mülkiyet yaklaşımıdır. Ve benim deneyimlerime göre bu yaklaşımı tanımlamak, gaslighting’i saptamaktan daha kolay.

Gaslighting, gözdağı vermek artık geçerli olmadığında ortaya çıkmaya eğilimli.

Bence gaslighting daha önce görülmemiş bir çapta, kültürel ve kişilerarası olarak gerçekleşmekte ve bu, aslında eşitsizliği muhafaza ederken aynı anda herkes eşitmiş gibi davrandığımız bir toplumsal yapının sonucu.

Bunu medyada sürekli görebilirsiniz.

Mesela, her apaçık bir nefret suçu münferit bir akıl hastalığı vakasıymış gibi gösterildiğinde, bu gaslighting’dir. Medyanın size söylediği, gerçek bildiğin gerçek değildir.

Yakın partner şiddeti/aile içi şiddet 1970‘lere kadar ciddi bir suç olarak görülmüyordu. Peki biz de son 40 yılda yakın partner/aile içi şiddetine neden olan inançlara işaret ettik mi? Hayır.

Ama şu an partnerinizi istismar ediyorsanız, kötü bir insan olarak görülüyorsunuz. Peki şiddet artık kabul edilir bir seçenek değilse, sizi şiddet kullanmaya iten inançlarınız ile ne yaparsınız?

Manipülasyon ve gaslighting’i kullanırsınız.

2. Manipülasyon ve gaslighting farklı davranışlardır

Daha iyi ifade edecek olursam, gaslighting bir manipülasyon türüdür ancak tek türü değildir.

Manipülasyon genellikle, bir başkasının davranışını etkileme amacı ile doğrudan veya dolaylı olarak yapılan bir tehdit çevresinde döner. Gaslighting de tehditleri kullanır ancak birinin sadece davranışını değil kendisini de değiştirme maksadı vardır.

Her ikisi de özsaygınızı aşağıya çekecektir ama gaslighting etkili olduğunda, kendinize ve gerçeklik deneyiminize olan güveniniz zedelenecektir.

3. Gaslighting her zaman öfke veya gözdağı içermez

The Gaslight Effect adlı kitap, glamor gaslighting [ç.n.: cazibe gaslighting’i diye çevrilebilir] denen bir gaslighting tipine işaret ediyor.

Burada, gaslighting yapan kişi sizi ilgiye boğarken aslında ihtiyacınız olanı asla vermiyor. Sizi bir kürsüye koyuyor ancak o orda olmuyor. Hatta, ağlayacak bir omuza ihtiyaç duyduğunuzda size öfkelenebiliyor.

Bir süre sonra, neden bu kadar yalnız ve içi boş hissettiğinizi anlamak zor olmaya başlıyor.

Gaslighting’in bir başka tipinde, gaslight yapan her zaman bir kurbana dönüşmekte. Ne zaman bir sorundan bahis açsanız, kendinizi konuşmanın sonunda özür dilerken buluyorsunuz.

Benim için en kötü olan buydu.

Her gaslight içeren ilişki farklıdır ama benim ilişkimde çok belirgin bir patern (şablon) vardı. Ben ona bir şey söylerdim, o buna beklediğimin ötesinde çok güçlü duygusal bir tepki verirdi. Ben anlayabilmek ve durumu düzeltebilmek için ne söylediğime geri dönerdim.

Ben geri döndüğümde o beni tutarsızlıkla suçlardı.

Ben onunla en iyi şekilde iletişim kurabilmek için söylediklerimi düzelttiğimi açıklamaya çalışırdım, çünkü belli ki onunla iletişimde başarılı olamıyordum.

O ise bana tutarsızlığımın yalan söylediğimi gösterdiğini söylerdi.

Ben de “Hayır, hayır yalan söylemediğimi biliyorum. Belki de sadece doğru hatırlayamıyorumdur.” derdim.

O da “Hafızana güvenemeyeceğim gibi görünüyor.” derdi. Asla asıl mevzuya dönemezdik. Genelde histerik bir şekilde ağlamakla kalırdım ben.

4. Ne olduğunu hatırlayamamak normaldir

Her şeyden çok keşke bilseydim dediğim şey bu.

Bu, ben onu terk ettikten sonra yıllarca kendimden şüphe etmemi ve suçluluk duygumu besleyen bir sırdı. Eskiden bilinç kaybı yaşardım. Mutfakta ayaktayken başladığım konuşmaları, yerde tortop olmuş bir şekilde bitirdiğimi hatırlıyorum.

Bilinç kaybı gerçekleştikten sadece günler sonra bile, o aradaki zamanda ne olduğunu hatırlayamazdım. Konuşmanın ne ile ilgili olduğunu bile hatırlayamazdım. Beni istismar eden, onunla birlikteyken beni istismarla suçlardı – yıllar sonra bunu alenen yaptı.

Onu terk etme sebeplerimden biri buydu çünkü ne yaptığımı ve nasıl düzelteceğimi çözemiyordum ve birini istismar ediyor olabileceğim düşüncesine dayanamadım. Onun ne deneyimlediğini ve benim ne yaptığımı anlayabilmek için anılarımı parçalara ayırdım.

Ve kendi istismarcı eğilimlerine derinden bakan her kişinin bulacağı gibi, bende değişmesi gereken şeyler buldum. Ama onun bende gördüğünü kendi hafızamda bulamadım.

Narsisti bulamadım. Korkunç manipülatörü bulamadım. Yuva yıkıcıyı bulamadım. Ama hafızamda siyah noktalar vardı. Tamamen siyah. Ve merak ettim, O zaman mı olmuştu? Onu o zaman mı istismar etmiştim?

Birisi size hafızanıza güvenemeyeceğini söylediğinde, hafızanızdaki bazı noktaların kaybı bunu oldukça inandırıcı kılıyor. Size onu istismar ettiğinizi söylediğinde, bunu da oldukça inandırıcı kılıyor.

Ancak gaslight’a maruz kalındığında hafıza kaybı normal bir durum. Hatta, aramanız gereken işaretlerden biri bu. Gitme vaktinin gelmiş olabileceğini gösteren iyi bir işaret.

5. Birbirinden bağımsız aşamalar var (ve bu aşamalar, ilişki bittikten sonra gelişme gösterebilir)

Gaslight yapanın sadece haklı olmaya ihtiyacı yoktur. Ayrıca sizin de onun haklı olduğuna inanmanıza ihtiyacı vardır.

Birinci aşama: Saçmaladığını biliyorsunuz ama yine de tartışıyorsunuz.

Çözüme varamadan saatlerce tartışıyorsunuz. Hisleriniz, fikirleriniz, hayatı deneyimleyişiniz gibi tartışmaya açık olmayan konularda tartışıyorsunuz.

Tartışıyorsunuz çünkü haklı olmaya, anlaşılmaya veya onun onayını almaya ihtiyacınız var.

Birinci aşamada hala kendinize inanıyorsunuz ama bu inancınızı farkında olmadan tartışmaya açıyorsunuz.  

İkinci aşama: İlk olarak gaslight yapanın bakış açısını dikkate alıyorsunuz ve çaresizce onun da sizin bakış açınızı görmesi için çabalıyorsunuz.

Çatışmaya devam ediyorsunuz çünkü size dair ne düşündüğünden korkuyorsunuz.

Tartışmayı kazanmanın şimdi tek bir amacı var: Hala iyi, kibar ve değerli olduğunuzu kanıtlamak.

Üçüncü aşama: Canınız yandığında, ilk olarak “Benim sorunum ne?” diye soruyorsunuz.

Onun bakış açısını normal olarak görüyorsunuz. Muhakeme kabiliyetinizi kaybetmeye başlıyorsunuz. Onu anlamak ve bakış açısını görebilmek için tükeniyorsunuz. Her eleştiriye takılıp, bunları çözebilmek için yaşıyorsunuz.

Geriye baktığımda, ilişkiyi bitirdiğim zamanın ikinci aşamanın derinlerinde olduğum zamana denk geldiğini görüyorum. Yine de aylar sonra onunla bir arkadaşlık kurmaya çalıştım. Bir netlik, anlayış ve bağışlanma özlemi çekiyordum.

Ve nihayet tüm iletişimi kestiğimde, iyileşmek yerine üçüncü aşamaya geçtim. İlişki bittikten sonra kendi kendime yaptığım gaslighting’i ne anlıyordum ne de nasıl çözeceğimi biliyordum.

Eğer zamanda geri gidip kendime bir tavsiye verebilseydim bu, “hemen en az 1 yıl boyunca onunla tüm iletişimi kes” olurdu. Belki sizin de ihtiyacınız budur.

Gerçekten, gerçekten zor. Zor çünkü, hala anlayış ve netlik, tam bir sonraki sokağın köşesindeymiş gibi geliyor. Bunu oluruna bırakmak zor.

Ama düşünün: Henüz bırakmak zorunda değilsiniz. Sadece bir yıllık süreye bağlı kalın. Çünkü istismarcı olmayan hiç kimse, iyileşmeniz için ihtiyacınız olan alan nedeniyle sizi cezalandırmayacaktır.

Ve “tüm iletişimi kesin” dediğimde, tüm iletişimi kesmekten bahsediyorum. Kendinizi ortak arkadaşlarınızdan uzaklaştırın. Gaslight yapanı tüm sosyal medya hesaplarınızda engelleyin. Doğrudan güvenliğinizle ilgili olmadığı sürece arkadaşlarınızdan, onunla ilgili size hiçbir yeni bilgi vermemelerini isteyin.

Size mantıksız davrandığınızı söyleyen herkesin cehenneme kadar yolu var.

İyileşmek için buna ihtiyacınız var. Kendi kendinize gaslighting yapmayı bırakmayı öğrenebileceğiniz bir alana ihtiyacınız var.

6. Sizi gaslighting’e maruz kalmaya daha müsait yapan bazı kişisel özellikler var ama bunlar ayrıca süper güçleriniz de olabilir

Sizi karşılıklı gaslighting’e çekebilecek üç eğilim var. Bu eğilimler haklı olma, anlaşılma ve onay ihtiyacı.

Ek olarak; empatik olmak, koruyucu olmak, partnerinizi mutlu görme ihtiyacı duymak ve başkalarını kendinden önce düşünmek gibi bazı kişisel özellikler sizi gaslight’a daha da müsait yapabilir.

Ama sizden tüm kalbimle rica ediyorum, lütfen kendinizle ilgili bu harika özellikleri yok etmeye çalışmayın.

Kendi fikirlerinizi ve başkalarını oldukça umursuyorsunuz. Anlamak ve anlaşılmak istiyorsunuz. İnsanlar üzerindeki etkinizi umursuyorsunuz ve çevrenizdeki insanlara uyum sağlamak için değişmeye hazırsınız.

Ve ironik olarak, gaslight yapan kişi büyük ihtimalle size bencil, zalim ve ihmalkâr olduğunuzu söylemiştir. Ve sonra belki de terapistiniz size bu kadar önemsemeyi bırakmanızı çünkü bunun sizi istismara hedef yaptığını söylemiştir. Peki ne yapmalı?

Empati önemlidir. Hepimiz için önemlidir. İnsanlar bana empatinin zayıflık olduğunu söylediğinde öfkeleniyorum. Benim empatinm bir süper güç. Evet, empati yapma yeteneğim ve arzum beni bir istismar döngüsüne kıstırdı, doğru. Ama sorun, benim empati yapma arzum değildi.

Eleştiri alıp buna göre kendini düzeltmeye çalışmak yine harika bir süper güç! Kimsenin size aksini söylemesine izin vermeyin. Benim sorunum değişmeye değil, yanlış nedenlerle değişmeye gönülsüz olmamdı.

Değişim sizi büyütmeli. Özsevginizi arttırmalı. Sizi daha güçlü, daha açık, daha doğrudan, daha farklı ve daha merhametli kılmalı.

Büyüme sancısı yıkım sancısından farklıdır. Birisi sizi – zor olduğunda bile – sevgi ve gururla doldururken, diğeri utanç ve korku verir.

Kimse sizi değiştirmek için utanç ya da korkuyu kullanmamalı. Bunu yaptıklarında asıl istekleri sizi değiştirmek değil, sizi kontrol etmektir.

7. Siz gerçeğinizin ne olduğunu biliyorsunuz, hep bildiniz ve hep bileceksiniz

Gaslight yapan sizi görmüyor.

Onlar sizin imgenizi sevgi ve ilgiye boğarken, siz kenarda durup dikkat çekmemeye çalışan bir gölgesiniz. Ve ne kadar zihniniz düğüm düğüm olsa da, bunun doğru olduğunu biliyorsunuz.

Bunun için kendinizden nefret etseniz bile, tuttuğunuz yeri biliyorsunuz. Geriye bakarsanız, içinize bakarsanız, bir şeylerin yolunda gitmediğini hep biliyor olduğunuzu göreceksiniz.

Özünüzü kaybetmişsiniz gibi gelebilir ama o her zaman oradaydı.

Alarm sistemi her zaman çalıştı. Siz sadece onu dinlemeyi bırakmayı öğrendiniz. Düşündüğünüz kadar çok şey kaybetmediniz

8. Son hamle yüzleşmek değil, katılmamak

Filmlerde ve edebiyatta ortak olarak, kendisini istismar eden kişiyle yüzleşen bir hayatta kalan retoriği görüyorum. Yıllar sonra yüzleşiyorlar ve o anda kendilerine ve istismar eden kişiye artık korkmak zorunda olmadıklarını gösteriyorlar.

Ben bu arınmaya hasretim çünkü ben korkuyorum. Ama bu korkunun üstüne asla yüzleşme yoluyla gidemem. Sadece kendi sınırlarımı belirleme ve kabul ettirmenin verdiği özgüvenle bu korkunun üzerine gidebilirim.

Herhangi bir şekilde tartışmaya katılım gösterdiğinizde, gaslight yapana ve kendinize, gerçekliğinizin tartışmaya açık olduğunu söylüyorsunuz.

Sizin gerçekliğiniz tartışmaya açık değil.

Eğer benim gibiyseniz, zihninizden milyonlarca konuşma geçmiş olmalı ve sizi öldüren bu konuşmalar aslında. Gerçekliğiniz tartışmaya açık değil. Asla yapmayacağınız bir konuşmanın provasını yapmak zorunda değilsiniz.

Birinin size kim olduğunuzu, ne hissettiğinizi, ne düşündüğünüzü, niyetinizin veya deneyimlediğinizin ne olduğunu anlatmaya çalışması çok saçma. Böyle bir şey olduğunda kızmalısınız, şaşırmalısınız belki de onlar için endişelenmelisiniz.

Afallamış bir şekilde, “Benim içimde ne olup bittiğini bilebileceğini sana düşündüren ne? İyi misin sen?” diye sormalısınız.

Bunun yerine, çoğumuz kendimizi anlaşılmak için çabalarken bulacağız.

Hayır, böyle olmadı, benim hissettiğim bu değildi, benim hissettiğim bu değil!

Bu, bir noktaya kadar mantıklı bir tepki. Ama konuşmanın amacı, birbirini anlamak değil de gücün yer değiştirmesi ise asla, asla, asla kazanamayacaksınız.

Gaslighting’e daha az müsait olmanın bir yolu olarak, tartışmanın asıl amacının ne olduğunu tespit etmeyi öneririm.

Karşılıklılığa dayanan bir konuşma sizi korkutmamalı, utandırmamalı ve şaşırtmamalı.

Onun ne yaptığını anlamaya çalışmak zorunda kalmazsınız, sadece kendinizin nasıl hissettiğini anlamaya çalışırsınız. Konuşmanın amacının artık karşılıklılıktan çıktığını fark etmeli ve bu olduğunda, konuşmaya katılmayı bırakmanın yolunu bulmalısınız.

“Anlaşamadığımızda anlaşalım o zaman.”

“Şu an kendimi iyi hissetmiyorum, bu konuşmaya daha sonra devam edelim (ya da hiç devam etmeyelim). “

“Ne?!”

“Sen bana ne deneyimlediğimi söylemeye çalışıyorsun ve bu beni rahatsız ediyor.”

“Benimle bir daha irtibata geçme.”

demeyi deneyin.

“İletişim, iletişim, iletişim” değil mi? “Her şeyin başı iletişim.”

Bu bir mantra olabilir ama yanlış.

İletişim ile birçok şeyi çözebilirsiniz, tabi tarafların amacı birbirini anlamak ise.

Ama biri sizin deneyiminizin yerine başka bir şey koymaya çalıştığı anda, en azından o konuda, iletişimi kesmenin vakti gelmiştir.

9. Tehditle yüzleşmelisiniz

Her gaslighting bir tehdit örtüsü altında gerçekleşir. Benim ilişkimde, tehdit onaylamama şeklinde başladı, sonra tehdit altında olan ilişkiydi ve nihayetinde artık kendi hayatı tehdit olmuştu.

Bu tehditlerin neden olduğu korkularımla tek tek yüzleşene kadar, gaslighting ile yüzleşmeye ya da ona direnmeye gücüm yoktu.

Yas tuttum. Bir hafta boyunca yataktan çıkmayıp ilişkiye verdiğim emeğe ağladım. Beni kapana kısılmış hissettiren tüm bağları içten içten, teker teker koparmaya çalıştım.

Hissettiğim büyük utanç için ağladım ve gözyaşlarımı tutabilecek gücü elde etmeye çalıştım. İlk, bir parçası olmayı çok istediğim aile için yas tuttum. Sonra onunla olan ilişkim için yas tuttum. Nihayetinde, beni hayatından mesul tutmasının doğru bir şey olup olmadığını sorguladım. Kolay değildi.

Ve ilişkinin bitmesine daha 6 ay vardı. Ama artık bu ilişkide olmak istemediğimi fark ettiğimde, beni bekliyor olan tehditlerle çoktan yüzleşmiştim. Ve her biri tam güçle üstüme gelirken, ben bir ayağımı diğerinin önüne koyabilip kapıdan çıkıp gidebilmiştim.

10. Gaslighting; Aile, çok partnerli ilişkiler ve diğer gruplarda daha güçlü olabilir

Sizin deneyiminizin yerine başka bir şey koymaya çalışan 1 kişi olduğunda bile dik durabilmek zorken bir de bu kişinin destekçi koroları olduğunda dik durabilmek neredeyse imkansız. Kült (Tarikat) gibi grup istismarlarının, kişinin benliğinin tamamen çökmesine yol açabilmesinin bir nedeni var.

Grup manipülasyonu ve istismarı, yıkıma sürükleyici şekilde etkilidir.

Son derece içlerinde olduğunuz bir grup, size koordine bir saldırıda bulunduğunda, neden oldukları utanç ve korkunun boyutunu kolayca anlatamam. Bu çoklu gruplarda, gücümüzü suistimal etmemek ve farkında olmadan istismara yol açmamak için çok dikkatli olmalıyız.

Bir ilişkiyi bitirmenin devamında utanç hissi getirdiğini biliyorum ve kimse kötü adam olmayı istemez. Ancak herhangi birinin özsaygısının zarar gördüğü yerde, ilişkiye dahil olmamayı hepimiz birbirimize borçluyuz. (SEF/EK/EA)