Arzu Erkan- Yüce’den feminist okuma önerileri
*Fotoğraf: 5harfliler
Geçen haftaki “bianet’ten feminist kitaplık” başlıklı yazımızdaki “siz de feminist kitap önerilerinizi bizimle paylaşın” önerimize çoklu önerileriyle katkı sunan, Uzman Doktor Arzu Erkan – Yüce, kitap önerilerini hem yeni başlayanlar ve hem de ileri düzeyde okuma yapmak isteyenler için sıralıyor.
Çocuklar için de ayrı bir seçki sunan Erkan – Yüce, "Bir kitabın içine girme imkânım olsa bu, Ursula'nın kitapları olurdu" notunu düşüyor.
Yeni başlayanlar için
1- Feminist Bir Yaşam Sürmek, Sara Ahmed, Sel Yayıncılık, 2018.
Feminizmi kendi deyimiyle bir yaşam meselesi olarak gören Sara Ahmed kitabında okuru feminizmi kuramdan uygulamaya geçirmeye davet ederken, kamusaldan özel alana, “her yerde feminist olarak”, “nasıl yaşamalı?” sorusunu soruyor; “nasıl olunur”u; alışmamanın, normalleştirmemenin, dayanışmanın ve hayatta kalmanın bir direniş biçimi olduğunu sade ve akıcı bir dille anlatıyor. Yazar, kitabın sonunda “oyunbozan hayatta kalma paketi” ile bir manifesto sunarak rehberlik etmeyi ihmal etmiyor
2- Feminizmin ABC’si, Necla Arat, Say Yayınları, 2017.
“Prof. Dr. Necla Arat, ABC dizisi için hazırladığı özgün yapıtında feminizm konusunu felsefi arka planı ile ele alıp temel sorunlarını, dünyadaki ve Türkiye'deki gelişmeleri anlatıyor.”
3- Feminizm Herkes İçindir: Tutkulu Politika, bell hooks, BGST Yayınları, 2012.
Her kesimden insanın okuduğunda feminizmin ne olduğuna/olmadığına ilişkin fikir sahibi olacağı bu el kitabında bell hooks (isminin bu şekilde yazılmasını tercih ediyor), feminizm ile ilgili kalıp yargıları ve feminizmin "erkek karşıtlığı" olduğu şeklindeki önyargıları ortadan kaldırmayı hedefliyor. Kadınlar arasındaki iktidar ilişkilerini tartışmaya açarak onları da cinsiyetçi pratikleriyle yüzleşmeye davet ederken; feminizmi ırk, sınıf ve etnisite bağlamında yeniden ele almayı öneriyor: "Yaklaşın, şunu göreceksiniz: Feminizm herkes içindir.
4- Aramızda Kalmasın: Kadınlığın Mahremiyet Atlası, Dilara Gürcü, Doğan Kitap, 2019.
Dilara Gürcü, kapalı kapılar ardında yaşanılan ve konuşulanları samimi ve kapsayıcı bir dille, kendi yaşamından örneklerle dile getirirken bizim hikâyemizi anlatıyor; tabulara meydan okurken cesaretini cömertçe bulaştırıyor
5- Değişme İsteği: Erkekler, Erkeklik ve Sevgi, bell hooks, BGST Yayınları, 2018.
bell hooks bu kitabında, ataerkinin erkekliği -de- nasıl kıskacına aldığını, erkeklerin kendileri ile bağ kurmaktan, kendilerini sevmekten ve gerçekleştirmekten nasıl alıkoyduğunu anlatıyor. Sevmeyi öğrenmek ve özgürleşebilmek için erkekleri feminizme yaklaşmaya ve onu kendileri için de talep etmeye davet ediyor.
6- Kötü Feminist, Roxane Gay, Martı Yayınları, 2019.
“Feminist, kendine bakmaz, makyaj yapmaz”, “Feminist, evlen(e)mez”, “Feminist, ev işi yapmaz”,“Feminist küfretmez”, “Feminist kıllarını almaz”, “Feminist, cinselliğiyle ön plana çıkmaz”, “Feminist, kadınlarla arkadaş olur”… Roxane Gay, “Makbul feminist” kalıp yargılarına karşı çıkarak, “kötü feminist” tanımlamasına sahip çıkarak bu konudaki yaftalamalara ironik bir dille meydan okuyor: “Hiç feminist olmamaktansa kötü bir feminist olmayı tercih ederim.
7- Erkeklik: İmkânsız İktidar, Serpil Sancar, Metis Yayınları, 2010.
Serpil Sancar kitabında, çeşitli toplumsal katmanlardan erkeklerle yapılan yüz yüze görüşmelerden elde edilen verileri yorumlayarak, farklı erkekliklerin toplumsal inşasını anlatıyor. Erkek egemen toplumun erkeklere etkilerini anlamak, toplumsal cinsiyetin bir de bu yönüne bakmak için kapsamlı bir kaynak.
8- Feminizm Kendi Arasında, Aksu Bora, Ayizi Kitap, 2011.
Aksu Bora “Umarım eleştiri kadar değer bilme ve takdir de feminist hareketin geleneği haline gelir; birbirimizi yaralamak, kötürümleştirmek yerine yaralarımızı sağaltmayı, birbirimizi teselli etmeyi, sevmeyi ve beğenmeyi becerebiliriz. Bunu yapabildiğimizde nasıl güçleneceğimizi, yapabilirliğimizin nasıl artacağını hayal etmek, yola devam etmeyi kolaylaştırıyor...” dediği kitabında, “suya yazı yazıyoruz” duygusunu epeyce giderirken; sağduyulu, kapsayıcı ve yapıcı yaklaşımıyla yüreklere su serpiyor.
9- Bana Bilgiçlik Taslayan Adamlar, Rebecca Solnit, Encore Yayınları, 2015.
Rebecca Solnit kitabında, bilgisi olmadığı halde her konuda bir fikri olan erbilmişleri, kendini ispat peşindeki erkekleri, sesi kısılmaya çalışılan kadınları, kadınların uğradığı şiddeti anlatırken; kadın hikâye ve metinlerinden ve feminizmden güç alarak umut veriyor, özgür bir dünya hayaliyle herkesi mücadeleye, dayanışmaya çağırıyor.
10-Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi, Mary Wollstonecraft, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
Feminizmin taşlarını ilk döşeyen kadınlardan biri olan Mary Wollstonecraft’ın içinde bulunduğu döneme meydan okuyan, kadın ve erkeğin temel insan hakları ve eşitliğe erişimini savunan bu en önemli eseri ile 1700’lü yıllardan bu yana yolumuzu aydınlatmaya devam ediyor.
İleri Okumalar
1- İkinci Cinsiyet, Simon de Beauvoir (2 Kitap takım), Koç Üniversitesi Yayınları, 2019.
O ünlü, “Kadın doğulmaz, kadın olunur” sözünün sahibi Simone de Beauvoir'in 1949 tarihli kitabı İkinci Cins, feminizm ve toplumsal cinsiyet çalışmalarında önemli kaynak kitaplardandır. Koç Üniversitesi Yayınları ve Gülnur Acar Savran tarafından İkinci Cinsiyet adı ile Türkçe’ye yeniden kazandırılan bu basımda kitabın okunmasını ve anlaşılmasını güçleştiren dil sorunu ortadan kalmıştır.
2- Tarihin Cinsiyeti, Fatmagül Berktay, Metis Yayınları, 2003.
Toplumsal cinsiyet ve kadın çalışmaları alanında Türkçe’de yazılmış en kapsamlı ve donanımlı eserlerden biri olan yoğun emekli bu kitap, okuyucu da emeği ve zamanını ortaya koydukça kıymetleniyor.
3- Mizojini Dünyanın En Eski Önyargısı - Kadından Nefretin Evrensel Tarihi, Jack Holland, İmge Kitabevi Yayınları, 2016.
“Tarihin başlangıcından bu yana insanlığın bir yarısının, diğer yarısı tarafından baskı altında tutulması ve insanlık onurunun elinden alınması nasıl açıklanabilir? İrlandalı yazar ve gazeteci Jack Holland bu kitapta, tüm toplumsal değişimleri, tüm bilimsel ve felsefi anlayışları hiçe sayarak binlerce yıldan beri süregelen bu olgunun genlerini, nedenlerini ve sonuçlarını araştırıyor.”
4- Toplumsal Cinsiyet Yanılsaması, Cordelia Fine, Sel Yayıncılık, 2011.
Cordelia Fine kitabında, toplumsal cinsiyetin nasıl inşa edildiğini; oyuncakların, giysilerin, sesin, sözün, mekânların, araçların, tıbbi cihazların; her şeyin cinsiyetlendirildiği, kadının payına “en iyi ikinci” konumunun düştüğü bir toplumda pembeleri ve mavileri, toplumsal cinsiyetin heteronormativitesini sorguluyor.
5- Kadınlık mı annelik mi? Elisabeth Badinter İletişim Yayınları, 2017.
Günümüzde kadınlığın, “Potansiyel eş ve anne”, “Evinin kadını, çocuklarının anası” olmak görevlerine(!); her daim başarılı, bakımlı, entelektüel, sosyal, güler yüzlü ve üretken olmak gibi yeni görevler eklenmiştir. Tüm gün çalışan bir kadının yardım almaksızın evde her işe yetişmesi, bakıcı olmaksızın tam donanımlı çocuklar yetiştirmesi, “bir yandan göze diğer yandan gönüllere hitap etmesi” beklenmektedir.
Toplumun gözündeki “Hiç” noktasından çıkıp, “Hepsi” olmaya çalışırken kadın; hem kendi ile hem de ötekilerle yarışmak zorunda bırakılmakta, ruhsal ve bedensel olarak tüketilmektedir. “Badinter kitabında, Kadınlık mı? Annelik mi? sorusunun kadınlar için nasıl tehditler içerdiğini etkileyici bir biçimde gösteriyor.”
6- Kanatlanmış Kadınlar: Osmanlı ve Avrupalı Kadın Yazarların Dostluğu, İletişim Yayıncılık, 2020
“Senem Timuroğlu, geç Osmanlı döneminde oluşmuş bu heyecanlı, incelikli ilişki ve iletişim ağı içinde, Avrupa feminizmi ile “aydınlanmış dindar” kadın hakları söylemi arasındaki etkileşimin bir portresini çiziyor. Bu karşılaşma ve etkileşim içinde çıkılan “özgür kadın”ı arama yolculuğunu takip ediyor. “Öncü” sıfatını hak eden kadınların fikirleriyle, kişilikleriyle ve hikâyeleriyle tanıştırıyor bizi kitap. Bu hayranlık uyandırıcı kadınlar arasındaki arkadaşlığın yer yer romana benzer hikâyesi...
7- Kadının Görünmeyen Emeği Gülnur Acar Savran, Nesrin Tuna Demiryontan, Yordam Kitap, 2020.
Yazarlar kitapta kadınların ezilmesinin maddeci bir tahlilini geliştirmeyi ve maddeci bir feminizmin temellerini araştırmayı hedeflemişler.
Bu derlemede, maddeci bir feminizm sorunsalı çerçevesindeki tartışmalardan bazı örnekler sunulmuş, erkek egemenliğinin tarihsel kökenleri, özgül bir üretim tarzı olarak patriyarka, ev emeği, patriyarka ve kapitalizm ilişkisi ele alınmıştır.
8- Kadınsız İnkılap Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, Yaprak Zihnioğlu, Metis Yayınları, 2019.
Böyle unutturulan, susturulan daha kaç kadının daha izinin sürmek gerekecek?
"Nezihe Muhiddin kimdi? Hangi sosyal ve entelektüel ortamda yetişti? Kadınlar için neler düşündü? Neler yaptı? Otuzlu yaşlarını sürerken, yani daha çok şeyler yapabilecekken neden ve nasıl kadın hareketinden koparıldı? Nasıl unutturuldu? Türkiye'nin yakın geçmişine ışık tutan bu bilmecenin, Yeni Kadın Hareketi'nin ilk günlerden itibaren içinde yer almış, oluşumuna katkıda bulunmuş, feminizm tartışmalarını yakından izleyen bir kadın tarihçinin kaleminden, döneminin eski Türkçe belgelerine dayalı öyküsünü okumak, özellikle genç kadınlara çok şey öğretecektir.”
9- Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 10, Feminizm, Kolektif, İletişim Yayınları, 2020.
“On yıllarca küçümseme sözü olarak kullanılan feminizm, 21. yüzyılda Türkiye’de son derece canlı bir akım olarak kendini gösterdi. Elinizdeki cilt, feminizmin yüz yılı aşan tarihsel seyri içindeki değişimlerin, belli başlı tartışmaların, öncülerin, sözcülerin, yazarların bir envanterini sunuyor.” Feminizm ile ilgili ileri okumalar için ülkemizde yayımlanmış güncel bir değerli kaynak.
10- Cinsiyet Belası: Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi Judith Butler, Metis Yayınları, 2008.
Feminist kuram ve toplumsal cinsiyet araştırmalarında queer kuramın öncü metinlerinden sayılan Cinsiyet Belası’nın dili ağır ve zorlayıcı olsa da, içeriği oldukça zengindir ve feminist okuma listelerinin olmazsa olmazlarındandır. Buttler’ın kitapta atıfta bulunduğu kişi ve eserlerini okuduktan sonra metne geri dönülmesi kitabın anlaşılmasını kolaylaştıracaktır.
Kurmaca okumalar ve çocuk kitapları
Aslında feminizm hakkında yoğun kuramsal okumalara geçmeden önce kurmaca ve çocuk yazını ile bir altyapı oluşturmak ve konuya ısınmak daha iyi olacak.
Kitapları sadece çocukların değil, yetişkinlerin de okumasını öneririm. Benim bu başlıktaki önerilerim:
Çocuk kitapları
1- Küçük Feministin Kitabı & Feminizme Devam, Sassa Buregren, Güldünya Yayınları.
Dünyanın en iyi feminist çocuk kitapları arasında sayılan Küçük Feministin Kitabı ve Feminizme Devam kitapları, Türkiye'ye uyarlanmış önerileriyle Güldünya Yayınları'nda. Buregren genellikle toplumsal cinsiyet rolleri, feminizm, demokrasi gibi temel kavramlarda kendi çizimleri ile zenginleştirdiği çocuk kitapları yazıyor.
2- Kız Çocuk Hakları Bildirgesi, Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi, Baba Hakları Bildirgesi, Anne Hakları Bildirgesi, Yapı Kredi Yayınları.
Bu dört kitap Elisabeth Bramin’in kitaplarının çevirisi. Hepsinin cinsiyetten bağımsız, çocuk yetişkin demeden bir arada okunmasını öneririm.
3- Pippi Uzunçorap Serisi, Astrid Lindgren, Pegasus Yayınları.
Geleneksel toplumsal cinsiyet rollerinden bir çocuğun hikâyesi.
4- Prensesler Uslu Durmaz, Sara Ogilvie, Beta Kids.
"Sara Ogilvie’nin metnin söylediklerinden ötesini anlatan çizimleri ve Anna Kemp’in eğlenceli diliyle bildiğimiz cinsiyet rollerine ve toplumun dayattığı normlara inat, kendi bildiğimiz yolda gitmek adına yazılmış cesur bir hikâye.”
5- Asi Kızlara Uykudan Önce Hikayeler Cilt I ve II, Elena Favilli, Francesca Cavallo, Hep Yayınları.
“Prenslerini bekleyen değil, kaderlerini ellerine alan prenseslerin hikâyeleri... Asi Kızlara Uykudan Önce Hikayeler; yüz asi kadının, Sally Nixon, Cristina Portolano, Sarah Wilkins, Barbara Dziadosz gibi dünyanın dört bir yanından altmış asi kadın tarafından çizilen olağanüstü illüstrasyonlarla renklenmiş hayatları... Bildiğimiz dünyanın bilmediğimiz gerçekleri... Ödüllü yazarlar Elena Favilli ve Francesca Cavallo, olağanüstü yüz kadının maceralarından derledikleri masalsı gerçeklerle, okuyucuları keyifli bir yolculuğa çıkarıyor.”
6- Dünyayı Değiştiren 26 Asi Kadının Hikâyesi: Kadın Savaşçılar, Irene Civico, Sergio Parra, Yabancı Yayınevi.
“Bu kitapta baş döndürücü 26 kadının hikâyesini derledik. Bazı isimler tanıdık gelebilir, bazılarını ise ilk defa duyuyor olabilirsiniz ama hepsi yaptıklarıyla tarihte büyük bir önem taşıyor.”
7- Dünyayı Değiştiren Olağanüstü Kadınlar, Gezegeni Kurtaran Olağanüstü Kadınlar, Tarihi Değiştiren Olağanüstü Kadınlar, Kate Pankhurst, Büyülü Fener Yayınevi.
Bu üç kitap Dünya'yı değiştirmeye ve içinde yaşayan tüm canlıları korumaya adamış kadınların hayranlık uyandıran hikâyelerini anlatıyor.
8- İlham Verici Etkinliklerle Mucize Kızlar, Ellen Bailey, Doğan Egmont.
Bu kitap okuru, karşılarına çıkan engellere rağmen hiç yılmadan denemeye, üretmeye, çalışmaya ve keşfetmeye devam eden kadınların yolundan yürümeye davet ediyor.
9- Morris Micklewhite Ve Turuncu Elbise, Christine Baldacchino, Güldünya Yayınları.
Stonewall çocuk ve genç yetişkin edebiyatı onur ödülü alan ve İsabelle Malenfant’ın sıcak çizimlerinin eşlik ettiği öykü, sınıf arkadaşlarının, onlardan farklı olduğu için, alay ettikleri Morris’i konu alıyor.
10- Regl Kitabı – Kız çocuklar için büyüme rehberi, Karen Gravelle, Martı Yayınları
“Eğlenceli ve bilgilendirici illüstrasyonlarıyla Regl Kitabı, genç kızlara, yaşamlarının bu yeni döneminde kendilerini güvende ve rahat hissettirecek sağlam bir dost oluyor!”
Kurmaca
1- Kabil'i Yetiştirmek Dr. Michael Thompson, Dan Kindlon, Görünmez Adam Yayınları.
Oğlan çocukları, toplumsal cinsiyet eşitliğine göre yetiştirmek, duyarlı, ince düşünceli ve başkalarını umursayan erkekler olmasını sağlamak için ebeveyn ve öğretmenlere, ayrıca oğlan yaşamına etkide bulunan diğer herkese rehberlik edecektir.
2- Kadının Adı Yok, Duygu Asena, Doğan Kitap.
2006 yılında aramızdan ayrılan, Türkiye’nin önde gelen feminist yazarlarından Duygu Asena kült kitabında, “bir kadının yaşadıklarını, daha doğrusu cinsiyeti kadın olarak belirlenmiş, hemen herkesin tanık olabileceği ortak bir macerayı, bir kadının ağzından çarpıcı bir şekilde anlatıyor.”
3- Kendine Ait Bir Oda, Virginia Woolf, İletişim Yayıncılık.
Hâlâ yolumuzu aydınlatan, bizi bize anlatan, dönüp dönüp okunacak, feminist eleştirinin klasikleşmiş eserlerinden biri. “Woolf kitabında, kadınların tarih boyunca karşılaştıkları engellenmelerin altını çiziyor.O unutulmaz, “Bir kadın kurgu edebiyatı yazacaksa paraya ve kendine ait bir odaya sahip olmalıdır,” sözüyle de kendi adına düşünebilme ve yazabilme özgürlüğünün önemini belirtiyor:''İsterseniz kütüphanelerinizi kilitleyin; ancak ne zihnimin özgürlüğünü kapatabileceğiniz bir kapı var, ne vurabileceğiniz bir kilit ne de bir sürgü.”
4- Kurtlarla Koşan Kadınlar: Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler, Clarissa Pinkola Estes, Ayrıntı Yayınları.
“Kadınların, içlerindeki doğal sese kulak vermelerini öğütleyen eser, kadının varoluşu ve toplumdaki yerini derin bir anlam ve üslup ile ele alıyor. Bunu yaparken de kadınları, kurtlar ile özdeşleştiriyor.Yazar kitaptaki kadın çözümlemelerini, geçmişten günümüze anlatılagelen masallar ve mitler üzerinden gerçekleştiriyor. Bu yönüyle de okuyucuya farklı bir bakış açısı kazandırıyor.”
Hayatımda okuduğum en güzel, en dönüştürücü kitaplardan biri, tüm kadınların okumasını dilerim.
5- Damızlık Kızın Öyküsü- Margaret Atwood, Doğan Kitap, 2017.
“Biz iki bacaklı rahimleriz, hepsi bu.”Toplumsal gerçekleri ve ikiyüzlülükleri, içinde bulunduğu çağa meydan okuyarak sansürsüz, cesur ve özgürce yazan; devrimci, zekâsına ve yaratıcılığına hayran bırakan yaşsız bir yazar ve gerçekle iç içe bir feminist distopya.
6- Tante Rosa, Sevgi Soysal, İletişim Yayıncılık.
“Bir roman bütünlüğüne sahip olacak şekilde birbirine ustalıkla bağlanmış on dört hikâyenin ana konusu kadınlık ikilemleridir. Sevgi Soysal'ın, o kendine özgü ironisiyle anlattığı Tante Rosa, yaşamın kurallarına ve sınırlandırmalarına başkaldıran, ancak kadınlığına hapsolduğu için hep yenilen biridir. O, "bütün kadınca bilmeyişlerin tek adıdır."
7- Tuhaf Bir Kadın - Leyla Erbil, İş Bankası Kültür Yayınları
Leyla Erbil’in bekâret, ensest, cinsel taciz, şiddet gibi edebiyatımızda tabu sayılan konuları işleyen ilk kadın yazar olduğundan söz edilir. “Leylâ Erbil'in zihinsel özgürlüğü, en başta, yapıtlarının, alışıldık edebiyat türlerinin sınırlarını zorlama sonucunu doğurmuştur. Kabaca "roman", "öykü" diyebilsek de, türünü, yaslandığı geleneği ilk anda tam belirleyemediğimiz, birbirini yinelemeyen, kendine özgü yapıtlar ortaya çıkarmıştır..”
8- Karanlığın Sol Eli, Rüyanın Öte Yakası, Dünyanın Kıyısında Dans, Her Yerden Çok Uzakta, Kadınlar Rüyalar, Ejderhalar Hep Yuvaya Dönmek, Ursula K. Le Guin.
Bir kitabın içine girme imkânım olsa bu, Ursula’nın kitapları olurdu.
9- Kadınlar Ülkesi, Charlotte Perkins Gilman, İletişim Yayıncılık.
“Charlotte Perkins Gilman yaşadığı dönemin önde gelen hümanistlerinden ve kadın hakları savunucularından biri olmasının yanında feminist edebiyatın en önemli erken dönem temsilcilerinden. Yazıldıktan yaklaşık 65 sene sonra kitap formatında yayımlanabilen Kadınlar Ülkesi ise feminist ütopyanın ilk örneklerinden.”
10- Uyuyan Güzel Uyandı Aslı Karataş, Nemesis Kitap
“Uyuyan Güzel Uyandı masalların pekiştirdiği bu toplumsal cinsiyet rollerini eleştirel bir gözle ele alarak kahramanları uyandırıyor ve kendi sıfatlarını seçmelerini sağlıyor. Masalları akademik referanslarla değerlendiren bu kitap, hayattan ve gazete manşetlerinden verdiği örneklerle masalların işlediği kodları ve günlük hayatımıza yansımalarını ele alıyor. Uyuyan güzellerin uyanma vakti geldi! Kadınlar artık kendi hikâyelerinin kahramanları oluyor, kendi sonlarını kendileri yazıyor ve dayanışmadan vazgeçmiyor. Uyuyan Güzel Uyandı ve bir daha hiç uyutulmadı!”
İyi okumalar dilerim, eşitlik içinde şiddetsiz günlere...
(AEY/EMK)