Agrobay gücünü nereden alıyor?

Son günlerde sıkça seslerini duyurmaya çalışıyoruz, Agrobay işçileri, kötü muameleye "hayır" demek ve haklarını almak için eylemdeler. Sendikalı oldukları için işten çıkartılanların da olduğu Agrobay, Avrupa'nın en büyük serasına sahip.

Antalya'dan İzmir Dikili'ye kadar geniş bir alana yayılan Agrobay'ın seralarında çoğunlukla kadınlar çalışıyor. Yeri geliyor 13-15 saat ayakta kalıyorlar, yeri geliyor yüksek sıcaklıklara maruz kalıyorlar. Haklarını talep etmek için Tarım-Sen'de örgütlenmeye başlamalarının ardından da Kod 46'yla yani "yüz kızartıcı suç" işledikleri gerekçesiyle tazminatsız olarak işten çıkarıldılar.

Birçok işçi hakkı gaspında olduğu gibi firma yine tanıdık. Siyasi iktidar ile yakın bir ilişkiye sahip.

Agrobay Seracılık, Bayburt Grup'un alt şirketlerinden birisi. 2022 senesi itibariyle Türkiye dünyanın yedinci en büyük domates ihracatçısı, küresel marketin yüzde 3'ünden fazlasını himayesine almayı başarabilmiş durumda. Geçtiğimiz seneden bu yana Türkiye'nin domates ihracat hacmi yüzde 100 büyüdü. Agrobay Seracılık da elbette Türkiye'den yapılan 545 milyon dolarlık domates ihracatının kilit oyuncularından biri.

2015'teki uçak krizinin ardından Rusya'nın uygulamaya başladığı ithalattaki kısıtlama yaptırımı gevşetildikçe Türkiye'den Rusya'ya yeniden domates sevkiyatı başlamıştı. Anlaşma gereği Rusya'nın izin verdiği şirketlerden alım yapılacağı belirtilmişti. Bu bağlamda onay alan şirketler ise Özaltın, Süral ve Agrobay olmuştu. Ancak bu şirketlerin Rusya tarafından değil Türkiye tarafından seçildiği konuşulmuştu.

Çiğdem Toker, Agrobay'ı ele aldığı yazısında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından firmaya tanınan ayrıcalıkları da ele alıyor. 

Bayburt Grup'un faaliyetleri sadece seracılık ile sınırlı değil elbette. Baraj, otoyolları, havalimanı, metro, içme suyu ve sulama kanalları, demiryolları, tünel vs. gibi birçok altyapı projelerinde ve konut, idari ve mülki binalar, sosyal donatı, köprü, köprülü kavşak ve benzeri üstyapı projelerinde firmanın adı Cengiz Holding, Limak, Kalyon, Kolin gibi gruplar ile birlikte anılıyor.

İnşaat sektöründe 'gözde' firma

Bayburt Grup'un internet sitesine göz attığımızda kamu ihaleleri ile yapılan büyük bütçeli projeler dikkat çekiyor. Bakırköy-Bahçelievler-Kirazlı Metrosu, Gayrettepe-İstanbul Yeni Havaalanı Metro İnşaatı, Kartal-Kaynarca Metro inşaatı, Çukurova Bölgesel Havalimanı Altyapı Tesisleri, Ankara-İzmir Hızlı Tren Projesi, Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesi gibi birçok proje Bayburt Grup tarafından yürütülüyor.

Grubun üstlendiği projeler de sürekli  tartışma konusu oldu:

2 Aralık 2016 tarihinde 3. havalimanı metro hattı ihalesi sonuçlandı. İhaleyi 999 milyon 769 bin Euro bedel ile Kolin-Şenbay İnşaat (Bayburt Grup şirketi) aldı. Bu ihaleden üç gün sonra Kamu İhale Kanunu değiştirilerek kamu ihalelerinin döviz üzerinden yapılmayacağı hükme bağlandı Şenbay İnşaat, ayrıca Kars-Tiflis Demiryolu, Kop Dağı Tüneli Geçişi, Çankırı-Ankara yolu gibi ihaleleri de kazandı.

1 Temmuz 2016 tarihinde Zonguldak Filyos Liman ihalesini (537 milyon 888 bin lira teklifle) Şenbay Madencilik ve Özgün Yapı ortaklığı kazandı. İki şirket de aynı gruba ait ve adresleri dahi aynıydı. Liman işletmesi için ise Kolin Grubu ile birlikte Kolin Bayburt Grubu Adi ortaklığı İşletmesi adlı şirket kuruldu.

8 Ağustos 2017 Ankara-İstanbul hızlı tren projesi kapsamında Doğançay (T-1) tünelleri ihalesi yapıldı. İhaleye; Özgün Yapı, Yedigöze İnşaat-Onur Taahhüt, Aga Enerji-Ederay, Mapa İnşaat-Günal İnşaat, Gence Korpu Tikinti-Kolin, Doğuş İnşaat katıldı. Kazanan 1.998.999.223 lira teklifle Özgün Yapı oldu. Özgün Yapı, Aga ve Gence yine Bayburt Grup şirketleri arasındaydı. Bayburt Grup Aga İnşaat ve Gence şirketleri ile ilişkisini kabul etmiyor. Ancak yakın zamana kadar şirketlerin adresi bile aynıydı. Aga Enerji'nin internet sitesinde yer alan projeler de yine Bayburt Grup tarafından projeler yer alıyor. 

11 işçi yandı

Şenbay Madencilik ve Özgün İnşaat ortaklığı ile alınan bir başka ihale ise Trabzon-Aşkale yolunda Kop Dağı geçiş tüneli yapımıydı. 2011 yılında yapılan ihalenin ardından 2012 yılında dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım tarafından temeli atıldı. Bir türlü tamamlanamayan tünel için 2016 yılında 'İkmal İhalesi' açıldı. 24 Eylül 2020'de tünelde gaz sıkışması sonucu patlama yaşandı. 11 işçi yandı, işçilerden biri öldü. Sayıştay tarafından yapılan incelemede şirket hatalı bulundu ve sözleşmenin derhal iptal edilmesi istendi. Ancak Karayolları Genel Müdürlüğü ihaleyi iptal etmedi. 

Bayburt Grup kısa zamanda hızla yükselişe geçti, dünyanın en engin 42'nci şirketi haline geldi. Büyük kamu ihalelerine girmesi ve davet usulü ihale alabilmesi için gerekli olan 'yeterlilik' belgesini almak amacıyla Azerbaycan'da 1 milyar dolarlık proje gerçekleştirdiğine ilişkin belge sundu. Belgeye göre şirket Azerbaycan'da Dübendi Havalimanı'nı yapmıştı. Azerbaycan'da gerçekleştirilen proje şirketin internet sitesinde "Tamamlanan Projeler" başlığı altında yer almıyor. Aynı zamanda Azerbaycan'da Dübendi Havalimanı isminde bir havalimanı da bulunmuyor.