Üstü kalsın

Öteden beri sanat, kültür ve bilim dünyasından kişilerin kaç yıl yaşadıklarını merak ederim. Okuduğum her kitabın yazarının ve bir şekilde eserleriyle temasım olan her sanatçının kısa biyografilerini okurum. Son 100-150 yıllık dönemde insanlığa katkı sunan insanlardan 40’ına, 50’sine varmadan ölenlere çok üzülürüm.

Bugün artık 80’li, 90’lı yaşlara uzadı ömür. Antik çağlarda insanlar ortalama 40 yaşlarında ölüyorlar. Ömrün kısalığına bir de tifüs, kolera, kızamık, çiçek, grip ve özellikle veba gibi salgın hastalıklar ve savaşlar eklenince, uzun tarihi seyir içerisinde yüzlerce milyona varan can kayıpları oldu. Beslenme ve barınma koşullarının iyileşmesiyle ve hastalıklara karşı aşılara ve tedavi şekillerinin gelişmesiyle insan ömrü gittikçe uzuyor.

İki bin yıl öncesinin 40’lı, bin yıl öncesinin 50’li yaşlardaki insan ömrünün ‘normal’ seyri içindeki ölümleri, bugün bize izafi olarak kısa gelmekte. Ama o dönemler için bu yaşlarda ölüm ‘normaldi’. Ancak benim ölümlerinden söz edeceğim kişiler, bu ‘normaller’ dahilinde olmayıp kendi dönemlerindeki ortalama yaşam süresine varmadan ‘erken’ ölümlü olanlarıdır.

Düşüncesiyle, eylemiyle, sanatıyla insanlığa katkıda bulunmuş bu ‘erken’ ölümlülerin isimleriyle karşılaştığımda, Cemal Süreya’nın “Üstü Kalsın” şiiri aklıma gelir.

Üstü kalsın

“Ölüyorum tanrım
Bu da oldu işte.

Her ölüm erken ölümdür
Biliyorum tanrım.

Ama, ayrıca, aldığın şu hayat
Fena değildir…

Üstü kalsın…”

Süreya varoluşsal bu şiirinde fena bir hayat yaşamadığını, ama yine de “üstü kalsın” diyerek tanrıdan alacaklı olduğunu, fakat bu alacağını yine “üstü kalsın” diyerek sildiğini söyler.

Süreya’nın bireysel vurgular taşıyan bu dizeleri için acaba o ‘erken’ ölümlüler ne derdi? Fena bir hayat yaşamadıklarını söylerler, üstü kalsın derler miydi? Kaldı ki, Süreya da erken sayılacak bir yaşta, 59 yaşında öldü.

Burada çarpıcı olan “Her ölüm erken ölümdür” dizesinin, ‘rutin’ ömür sınırlarına ulaşamadan daha bir ‘erken’ ölenler için ikiye katlanan trajik anlamıdır.

İçlerinden niceleri ömrü vefa etseydi daha nice değerli eserler verebilecekti. Örneğin Puşkin, Çehov, Kafka, Camus, Mozart, Orhan Veli, Cahit Sıtkı, Sait Faik, Oğuz Atay, Yılmaz Güney…

İşte böyle; Halim Şefik Güzelson’un “Kılıç balığının öyküsü” şiirindeki ‘aysız gecelere aahhh çeken kılıçbalığı’ gibi, benim ‘aahhhh’ çekişim de nice değerlerin erken yitiminedir.

“Yaş otuz beş! Yolun yarısı eder.
Dante gibi ortasındayız ömrün.”

Diyen Cahit Sıtkı’nın, Beşiktaş’tan ilk sevgilisini daha çok bekleyecekken ve daha nice çilingir sofraları kuracakken, ömrünün ikinci yarısından ancak 10 yılını yaşayıp 45’inde ölmesine nasıl ‘ahhh’ çekilmez ki?

Bundandır kronolojik bir liste hazırlayışım.

İnternet taramasından ve kimi kitaplardaki notlardan faydalanarak hazırlanmış olan listede çoğunlukla edebiyatçılar olup 50 yaşına varmadan ölenler yer almakta.

Aşağıdaki listeye intihar edenleri ayrıca ekledim ki, bu ölüm şekli her ne kadar bireyin kendi kararı sonucu olsa da ‘erken’ ölümlere dahil edilecek trajediye sahipler.

Böyle bir liste ressamlar, bilim insanları, tiyatro ve sinema sanatçıları, müzisyenler için de genişletilebilir.

Peki, neye yarar denilebilir?

Belki de hiçbir şeye. Ancak her yazı yarar gözetilerek yazılmaz. Bu liste bir duygunun dışavurumudur. Kimi zaman duygunun coşkusuyla, kimi zaman duygunun inceden, derinden ve sarsıcı akışıyla baş başa kalır insan. Sevincin veya hüznün ya da acının sarmalına gark olan insan, kendi içinde bir aşkınlık yaşar.

Bu değerli insanları, erken ölümlerinden duyduğum hüznün yüreğe inceden yayılan sızısıyla yâd etmek istedim, hepsi bu.

Ölüm nedenleri üç başlık halinde (Hastalık ve diğer, intihar, düello) tasnif edildi.  

Hastalık ve diğer:

Orhan Veli Kanık – Şair (1914-1950) – 36 – Düşme sonucu beyin kanaması

Sabahattin Ali – Yazar (1907-1948) – 41 – Siyasi cinayet

Behçet Aysan – Şair (1949-1993) – 44 – Sivas Madımak katliamında yakıldı

Oğuz Atay – Yazar (1934-1977) – 43 – Beyin tümörü

Cahit Sıtkı Tarancı – Şair (1910-1956) – 46 - Zatülcenp, akciğer

Tevfik Fikret – Şair (1867-1915) – 48 – Şeker hastalığı

Sait Faik Abasıyanık – Yazar (1906-1954) – 48 - Siroz

Sevgi Soysal – Yazar (1936 – 1976) - 40 - Kanser

Ahmet Haşim – Şair – (1884-1933) -  49 – Kalp, böbrek

Didem Madak – Şair (1970-2011) – 41 - Kanser

Cahit Zarifoğlu – Şair (1940-1987) – 47 – Kanser

Ziya Osman Saba – Şair (1910-1957) – 47 – Kalp krizi

Yılmaz Güney - Yönetmen – (1937-1984) – 43 – Kanser

Franz Kafka -  Avusturya-Macaristan -Prag (1883 – 1924) - 41- Verem

Jaroslav Hašek – Avusturya-Macaristan -Prag (1883-1923) – 40 - Verem

Charles Baudelaire – Fransa – Şair  (1821 – 1867) –  46 - Afyon kullanımı, felç

Federico G. Lorca – İspanya – Şair (1898-1936) – 38 – Frankocular kurşuna dizdiler

Albert Camus - Fransız – edebiyat, felsefe  (1913 – 1960) – 47 - Trafik kazası

Jane Austen -İngiltere - Edebiyat (1775 – 1817) – 42 – Verem

Lord Byron – İngiltere – Şair (1788-1824) – 36 – Ateşli hastalık

George Orwell – İngiltere – Yazar (1903-1950) – 47 – Akciğer damar kanaması

Füruğ Ferruhzad – İran - Şair  (1935 – 1967) – 32 - Trafik kazası

Samed Behrengi – İran- Yazar (1939-1967) – 28 – Bir iddia siyasi cinayet, nehirde boğulma

Anton Çehov – Rus – Yazar (1860-1904) – 44 – Verem

Nikolay Gogol – Rus – Yazar (1809-1852) – 43 – Ruhsal kriz etkisi

Mihail Bulgakov – Rus – Yazar (1891-1940) – 49 – Böbrek yetmezliği

Nikolay Ostrovskiy – Rus – Yazar- (1904-1936) – 32 – İç savaştan kalan yaralar

Marina Tsvetaeva -Rus, SSCB- Şair (1892-1941) – 49 –

Antiochus Kantemir – Romanya, Rus – Şair, diplomat (1708-1744) – 36 – Çiçek hastalığı

Vissarion Belinski – Rus – Yazar, eleştirmen (1811-1848) – 37 – Verem

İsaac Babel – Rus – Yazar, gazeteci (1894-1940) – 44 – Sibirya sürgününde ölür

Rupen Sevag – Osmanlı Ermenisi – Doktor, yazar (1885-1915) – 30 – Ermeni kırımı, siyasi cinayet

Taniel Varujan – Osmanlı Ermenisi – Şair, yazar (1884-1915) – 31 -Ermeni kırımı, siyasi cinayet

Siamanto – Osmanlı Ermenisi – Şair, yazar (1878-1915) – 37 – Ermeni kırımı, siyasi cinayet

Yeğişe Çarents – Osmanlı Ermenisi- şair, yazar (1897- 1937) – 40 – Erivan’da hapiste öldü.

John Reed – ABD – Yazar, gazeteci (1887-1920) – 33 – Tifüs

F. Scott Fitzgerald – ABD- Yazar (1896-1940) – 44 – Kalp krizi

Jack Kerouac – ABD – Yazar (1922-1969) – 47 - Siroz

Mario S. Papasquiaro – Meksika – Şair (1953-1998) – 45 – Trafik kazası

Frederic Chopin – Polonya – Besteci, piyanist (1810-1849) – 39 – Verem, tartışmalı.

W. Amadeus Mozart – Avusturya –Besteci, piyanist (1756-1791) – 35 – Ateşli romatizma, kesin değil.

Franz Schubert – Avusturya – Besteci (1797-1828) – 31 – Frengi

Alexsander Skriyabin -Rus – Besteci, piyanist (1871-1915) 44 – Çıban, kan zehirlenmesi

Robert Schumann – Almanya – Besteci (1810-1856) – 46 – İntihara teşebbüs, delirme

Felix Mendelssohn – Almanya – Besteci (1809-1847) - 38 - Beyin sarsıntısı, felç

George Bızet – Fransız – Besteci  (1838-1875) – 37 – Kalp krizi

Modest Musorgski – Rus – Besteci (1839-1881) – 42 – Psişik rahatsızlık, alkol

Isaac Albeniz – İspanya – Besteci, piyanist (1860-1909) -49 –

George Gershwin – ABD- Besteci, piyanist (1898-1937) 39 – Beyin tümörü

İntihar edenler:

“Nilgün Marmara  - Şair  - (1958 - 1987  - 29 yaşında -  Balkondan atlayarak.

Mustafa Irgat – Şair – (1950-1995) – Kanser hastalığına bağlı intihar

Sylvia Plath -  ABD - Şair  - (1932 – 1963) – 31 - Fırının gazını açarak.

Sadık Hidayet - İran – Edebiyat  (1903 – 1951) – 48 -  Gaz musluğunu açarak

Vladimir Mayakovski – Rus, SSCB (1893- 1930) – 37 – Silahla

Jack London   - ABD – Yazar (1876-1916) -40 – Aşırı uyuşturucu intihar şüphelisi

Vıncent van Gogh – Hollanda - Ressam (1853-1890) – 37 Silahla

Alfonsina Storni – Arjantin – Yazar (1892-1938) – 46 – Denizde intihar

Edgar Allan Poe – ABD- Yazar, şair (1809-1849) – 40 – Uyuşturucuya bağlı intihar

Düello sonucu ölenler:

Aleksandr Puşkin -Rus – Yazar, şair (1799-1837) – 38

Mihail Lermontov – Rus – Yazar, şair (1814-1841) – 27

Ferdinad Lassalle – Almanya – Düşünür, sosyalist aktivist (1825-1864) – 39

Évariste Galois – Fransa - Matematikçi (1811 –1832) - 21

Konuya ilgi duyan okur için derli toplu bir liste olsun ve içlerinde varsa sevdiklerini hatırlasınlar istedim.  

Anılarına saygıyla…

*  Besteciler bölümü için Harold C. Schonberg’ın Vakıfbank Yayınlarından çıkan “Büyük Besteciler” kitabından yararlandım.

(HŞ/AS)