AYM: "Cumhurbaşkanlığı ve TBMM yöneticileri, diledikleri cins ve fiyattan araç alamaz"

Anayasa Mahkemesi (AYM), CHP'nin iptal başvurusu üzerine, bugünkü Resmi Gazete'de yayımlanan karara göre 2020 ve 2021 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu'ndaki birçok maddenin Anayasa'ya aykırı olduğuna karar verdi.

İptal kararları arasında en dikkati çeken, 2020 ve 2021 Yılı Merkezi Bütçe Kanunu'nda TBMM ve Cumhurbaşkanlığı için satın alınacak araçları cins ve fiyatlarının tamamen bu kurumların "üst yöneticileri"nin keyfine bırakıldığı hükümler oldu. 

AYM, bu hükümlerin Hicabi Dursun, Recai Akyel ve İrfan Fidan'ın karşı oylarına rağmen oyçokluğuyla Anayasa'ya aykırı olduğuna ve iptaline hükmetti. 

Ancak bir yıl için geçerli olan 2020 ve 2021 bütçe kanunları uygulanıp sonuçlandırıldığı halde AYM'nin 2020 ve 2021 bütçelerine ilişkin itirazları 2022 Bütçe Kanunu uygulandığı sırada hükme bağlaması, kararların hukuksal anlamı konusunda tartışamyı da beraberinde getiriyor.  CHP daha önce de geciken AYM kararlarının bütçe kanunları bakımından etkisiz kaldığı görüşünü dile getirmiş, bu kapsamda yapılan başvuruların Anayasa Mahkemesince 60 gün içinde sonuçlandırılmasını istemişti.

İptal edilen hükümler

▶7197 sayılı 2020 yılı bütçe kanunun 13. maddesinin birinci fıkrasının yanısıra kanunun ekindeki '2020 Yılı Cumhurbaşkanlığı Bütçesi' bölümündeki başka bazı düzenlemeler. 

▶ 7258 sayılı 2021 yılı bütçe kanununun 6. maddesinin birinci fıkrası oy çokluğu ile ile anayasaya aykırı bulunarak iptal edildi. Bununla birlikte 'Cumhurbaşkanlığı Bütçesi' bölümündeki kimi hükümler de iptal edildi.

▶ Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri bütçelerinden mahalli idarelere aktarılması gereken ödeneklerle ilgili bazı hükümlerin yanı sıra  Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı'na ait taşınmaz, mal, hizmet ve onarıma ilişkin ihtiyaçların THY ve yarıdan fazlası kamuya ait kuruluşlara yaptırabileceğine ilişkin hüküm de iptal edildi.

Cumhurbaşkanlığı ve TBMM'ye taşıt satın alınması 

▶ 2020 ve 2021 bütçesinde Cumhurbaşkanlığı tarafından edinilecek taşıtların cinsini ve maliyetinin üst yöneticiler tarafından belirlenebileceğine dair hükümler.

Kararda kurumların satın alacakları taşıtların azami satın alma bedellerinin her yıl bütçe kanunlarına bağlı cetvellerde gösterileceğine ilişkin kanun hükmü hatırlatıldı.

CHP, 2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu'nun 6. maddesinin 1. fıkrasının, 13. maddesinin 1. fıkrasının, "Bazı Ödeneklerin Kullanımına ve Harcamalara İlişkin Esaslar" başlıklı E cetvelinin, (35) numaralı sırasındaki açıklamanın (a) paragrafında yer alan "...8183 sayılı Kanun'a göre takip edilir" ibaresinin, 46 numaralı sırasındaki açıklamanın birinci cümlesinin, 50 numaralı sırasındaki açıklamanın, "2020 Yılı Cumhurbaşkanlığı Bütçesi" başlıklı E cetvelinin 9 numaralı açıklamasının birinci cümlesinin ve ikinci cümlesinde yer alan "kurum tabi olduğu mevzuata göre yapabileceği gibi" ibaresinin, "Türkiye Büyük Millet Meclisi 2020 Yılı" başlıklı E cetvelinin "(06) Sermaye Giderleri" başlıklı bölümünün 1 numaralı açıklamasının ikinci cümlesinin "Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde edinilecek taşıtların cinsi ve fiyatı TBMM Başkanı tarafından belirlenir" bölümünün, "Kurumların satın alacakları taşıtların azami satın alma bedellerini gösteren cetvel" başlıklı T cetvelinin "Taşıtın Cinsi" ve bu başlık altında yer alan "Cinsi ve fiyatı Hazine ve Maliye Bakanlığı'nca belirlenir" ve "Cinsi ve fiyatı Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı'nca belirlenir" ibareleri ile Not bölümünde yer alan 4 numaralı açıklamanın Anayasa'ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptal talebinde bulunmuştu.

Oy çokluğuyla Anayasaya aykırı

CHP'nin itirazı üzerine, 2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu'nun 13. maddesinin, Hicabi Dursun, Recai Akyel ve İrfan Fidan'ın karşı oylarına rağmen oy çokluğuyla Anayasa'ya aykırı olduğuna ve iptaline hükmedildi. İptaline hükmedilen 13. madde şu şekilde düzenlenmişti:

"22/2/2005 tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu'nun 51'inci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendi ile 3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 68'inci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendi uyarınca il özel idareleri ve belediyelerin ileri teknoloji ve büyük tutarda maddi kaynak gerektiren altyapı yatırımlarında Cumhurbaşkanı'nca kabul edilen projeleri için yapılacak borçlanmalar, 5302 sayılı Kanun'un 51'inci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi ile 5393 sayılı Kanun'un 68'inci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi kapsamında hesaplanan faiz dahil borç limitinin hesaplanmasına dahil edilir. Ancak il özel idareleri, belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile sermayesinin yüzde 50'sinden fazlasına sahip oldukları şirketler tarafından Avrupa Birliği ile katılım öncesi mali iş birliği çerçevesinde desteklenen projelerin finansmanı için yapılan borçlanmalar, çok taraflı yatırım ve kalkınma bankaları ile yabancı devlet kuruluşlarından doğrudan veya İller Bankası Anonim Şirketi aracılığıyla yapılan borçlanmalar ile SUKAP kapsamında yürütülecek işler için İller Bankası Anonim Şirketi'nden yapılan borçlanmalarda söz konusu borç stoku limitine uyma şartı aranmaz."

AYM, 'Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri bütçelerinden özel kanunları gereğince mahalli idarelere aktarılması gereken ödenekler hakkında 2/7/2008 tarihli ve 5779 sayılı Kanun'un 6. maddesinin üçüncü fıkrası (Bu Kanun'da ayrılması öngörülen paylar ile birinci ve ikinci fıkralarda belirtilen ödenekler, mahalli idarelere yardım amacıyla, bakanlıklar ile bağlı ve ilgili kurum ve kuruluşların bütçelerine pay, fon veya özel hesap gibi adlarla başka bir ödenek konulamaz) uygulanamaz' cümlesini Anayasa'ya aykırı bularak oyçokluğuyla iptaline hükmetti.

AYM'nin reddettiği itirazlar 

►"Kamu idarelerinin yıl içinde ortaya çıkabilecek ihtiyaç fazlası ödeneklerinin tertibinde yetkiyi Cumhurbaşkanı'na veren 2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu'nun 6. maddesi"

► Dışişleri Bakanlığı bütçesinin yardım ve ödünç verme faaliyeti ile ilgili olarak, Dışişleri Bakanlığı'nca yabancı ülkelerde güç duruma düştükleri sabit olup da yurda dönmeleri gerekeceklerden iade edebileceklere ülkeye dönüşlerinde geri alınmak üzere, iade edemeyecek durumda oldukları görülenlere memlekete dönüş ve yolda yiyecek giderleri için verilen paraların (iade edebileceklere verilen paralar, borçluların yurda dönüşlerinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'a göre) takip edilmesini ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu'na aktarılmak üzere Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçesinin 12.01.32.00-01.6.0.08-1-05.8 tertibinde tefrik edilen bütçenin 2.630.000.000 Türk lirasına kadar olan kısmının Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine aktarmaya Cumhurbaşkanı'nı yetkili kılan cümle.

Bu kararla Başkan Zühtü Arslan, Hasan Tahsin Gökcan, Engin Yıldırım ve M. Emin Kuz'un karşı oylarına rağmen CHP'nin aykırılık iddiası ve iptal talebi reddedildi. 

(AEK)