CİSST'ten hapishanelerde salgına bağlı hak ihlalleri raporu

Fotoğraf: AA - Arşiv

Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) 1 Aralık-15 Aralık 2020 arasında hapishanelerden gelen Covid-19 kaynaklı şikayetlere ilişkin raporunu kamuoyuyla paylaştı.

15 gün için 127 farklı hapishaneden başvuru alındığını açıklayan CİSST, bunlardan 80’inin kapalı ceza infaz kurumu, 47’sinin açık ceza infaz kurumu olduğunu belirtti.

Hapishanelerde kapasite sorunununa dikkat çekilen raporda, kapasite aşımından kaynaklı birçok ihlal başvurusunun öne çıktığı ifade edildi.

Raporda “Hapishanelerin genel durumu ve hijyen önlemleri”, “Mahpusların hijyeni”, “Beslenme”, “Sağlık hakkına erişim”, “Karantina koğuşları”, “Özel ihtiyacı olan mahpusların karşılaştıkları sorunlar” ve “Diğer şikayetler” başlıkları altında karşılaşılan sorunlar sıralandı.

Hapishanelerin genel durumu ve hijyen önlemleri

• Salgın başlangıcında hapishaneler belli aralıklarla ve düzenli şekilde dezenfekte edilirken son dönemde bu sıklığın azaltılması,
• Bazı hapishanelerde bazı koğuşların karantina koğuşuna çevrilmesi sebebiyle diğer koğuşların kalabalıklaşması, kalabalık sebebiyle koğuşlarda temiz hava akışının sağlanamaması,
• Bazı kapalı hapishanelerde koğuş pencerelerinin küçük olması sebebiyle yeterince havalandırılamaması,
• Bazı hapishanelerde havalandırmaların keyfi olarak geç açılması ve erken kapatılması, havalandırmanın kapatılmasının temiz hava imkanlarını asgariye indirmesi,
• Bazı hapishanelerde kaloriferlerin yeterince yanmaması,
• Bazı hapishanelerde infaz koruma memurlarının sosyal mesafe kurallarına uymadan üst araması ve koğuş araması yapmaları, sayım sırasında sosyal mesafeye uymamaları ve maske takmamaları,
• Bazı açık hapishanelerde infaz koruma memurları dışında çalışan kişilerin önlemlere uymaması.

Mahpusların hijyeni 

• Bazı hapishane idareleri koğuşlara sabun, çamaşır suyu ve dezenfektanı ücretsiz dağıtırken bazı hapishanelerde bu malzemelerin ücretsiz dağıtılmaması,
• Ücretsiz dağıtılan malzemelerin sınırlı ve ihtiyacı karşılama konusunda yetersiz olması,
• Bazı hapishanelerde telefon görüşmesi yapan mahpuslara maske verilirken, bazı hapishanelerde mahpuslar talep etmelerine rağmen telefon görüşmesi veya koğuştan çıktıkları diğer alanlarda maske verilmemesi, bazı hapishanelerde de infaz koruma memurlarının maskeyi tehdit aracı olarak kullanması, bu nedenle mahpusların maskeye erişirken sorun yaşaması,
• Bazı hapishanelerde ücretsiz temizlik malzemesi sağlanmaması, ücretini ödeyemeyen, maddi durumu iyi olmayan mahpuslara da malzeme sağlanmaması,
• Birçok hapishanede tuvaletlere temizlik ve hijyen malzemelerinin konulmaması,
• Banyoların kirli olması ve kalabalık koğuşlarda banyo kullanımı ve saatlerin kısıtlanması,
• Tuvalet ve lavabo sayısının az olması,
• Bazı hapishanelerde suların kirli ve kullanılamaz olması, suların sık sık kesilmesi, sıcak suyun sınırlı ve belirli zamanlarda verilmesi,
• Kişisel hijyenin sağlanmasında sorunlar yaşanması.

Beslenme

• Bazı kapalı hapishanelerde verilen yemeklerin kalitesiz olması, hijyenik olmaması ve yemeklerin soğuk verilmesi,
• Yemeklerin tüm mahpusların ihtiyacını karşılamada yetersiz olması,
• Tüm bu sorunlar sebebiyle hapishanelerde dağıtılan yemekleri yiyemeyen mahpusların beslenme ihtiyaçlarını kantinden karşılamak zorunda bırakılmaları,
• Yemeklerle birlikte dağıtılan ekmeklerin sayısının azalması, gramajı ve kalitesinin düşmesi,
• Hapishanelerde dağıtılan yemeklerde et ve karbonhidrat dengesi sağlanırken artık ağırlıklı olarak pilav ve makarna verilmesi,
• Bazı hapishanelerde üç çeşit verilen yemeğin iki çeşide düşürülmesi,
• Kantindeki ürünlerin pahalı ve ürün çeşitliliğinin az olması,
• Bazı hapishanelerde 15 kişilik koğuşlara 10 adet meyve dağıtılması, ücret ödeyerek kantinden meyve ve sebze almak istediklerinde de yetersiz ürün olması,
• Diyet yemek verilmemesi, diyet yemek veren hapishanelerde ise hastalıklar dikkate alınmadan tek tip diyet yemek verilmesi,
• Vitamin ve bağışıklık güçlendirici takviyelerin sağlanmaması.  

Sağlık hakkına erişim

• Hasta, yaşlı ve risk grubuna giren mahpuslar için önlemler alınmaması, temizlik malzemesinin dağıtılmaması, mahpusların önlemlerini kendilerinin alması,
• Bazı hapishanelerde doktorun revire gelmemesi veya düzenli gelmemesi, mahpusların İl Sağlık Müdürlüğü ve Sağlık Bakanlığı’na revir talepleri için dilekçe yazdıkları halde cevap alamamaları,
• Bazı mahpusların revire çıksalar da tüm ilaçlara erişememeleri, raporlu ilaçlarını alamamaları ve tahlillerinin yapılmaması,
• Bazı hapishanelerde hasta mahpuslara ilaçlarının zamanında verilmemesi,
• Bazı mahpusların kendilerinde Covid-19 belirtileri olduğunu düşündükleri, bu sebeple test olmayı talep ettikleri ve test taleplerinin karşılanmaması,
• Birçok hapishanede hastane sevklerinin ve düzenli tedavi görme olanaklarının olmaması,
• Bazı hapishanelerde sınırlı sayıda hastane sevki yapılması, bazı hapishanelerde hastane randevularının iptal edilmesi, ameliyat tarihi gelen mahpusların randevularının da hastane sevklerinin yapılmaması sebebiyle ertelenmesi,
• Birden çok hastalığı olan mahpusların sadece bir hastalığı için hastaneye sevk edilmesi, diğer hastalıkları için sevk edilmemeleri, tedavi olamamaları ve diğer hastalıkları için tekrar sevk edilmeyi beklemeleri,
• Birçok hapishanede diş ünitelerinin hizmet vermemesi, hapishanelerdeki diş hekimlerinden hizmet alınamaması, yalnızca antibiyotik ve ağrı kesicilerle tedavilerinin yapılması, mahpusların hastane sevkleri yapılamadığı için dişten kaynaklı şikayetlerinin artması,
• Revir doktorlarının mahpusların sağlık durumları sebebiyle hastaneye sevk edilmesinin gerekli olduğunu ifade ettikleri hallerde dahi hapishane idarelerinin hastane sevklerini gerçekleştirmemesi, uzun zamandır hastane sevki yapılmayan durumu ağırlaşan hasta mahpuslar olması,
• Hastaneye sevk edilen ağır hasta mahpusların hastanede yer yok denilerek hapishaneye geri gönderilmesi,
• Bazı mahpusların acile kaldırıldığı, hastane doktorlarının yatırılması gerektiğini söylediği halde hapishaneye geri götürülmesi,
• Kronik hasta mahpusların hastane sevklerinin uzun zamandır yapılmamasının sağlık sorunlarının artmasına neden olması ve bunun durumlarını kritik aşamalara getirmesi,
• Birden fazla mahpusun ringlerde taşınmasının bulaş riskini artırması,
• Mahpusların götürüldükleri hastanelerin bulundukları hapishanelerden uzak olması sebebiyle ringlerde kalma sürelerinin ve hastalık riskinin artması.  

Karantina koğuşları

• Hastaneden dönüşte 14 gün boyunca karantinada kalarak virüs kapma riskinin artacağı endişesiyle genel olarak tüm mahpusların hastaneye sevk konusundaki endişelerinin artması, hayatlarını tek başına idame ettiremeyen mahpusların da karantinada ihtiyaçlarını nasıl gidereceklerini bilemedikleri için hastaneye sevk olmak istememeleri,
• Hastaneye gitmek zorunda kalan ağır hasta mahpusların hastaneden döndükten sonra karantinada tutulmaları ve ihtiyaçlarını tek başına karşılayamayan mahpusların birçok problem yaşamaları,
• Gözlem altında tutulmaları ve tek başına kalamayacaklarına dair doktor raporları bulunan hasta mahpusların, karantina koğuşlarında tek tutulmaya devam edilmesi, kendilerine hiçbir sağlık hizmetinin verilmemesi ve düzenli olarak kontrollerinin yapılmaması,
• Bazı karantina koğuşunda kalan hasta mahpusların gerekli sağlık hizmetlerinden yeterince faydalanamamaları,
• Bazı hapishanelerde karantina koğuşunda kalan mahpusların bu koğuşlara yeni alınan mahpuslar sebebiyle karantina sürelerinin artması, 15 günden çok daha uzun süreler boyunca karantina koğuşunda kalmak zorunda olan mahpuslar bulunması,
• Bazı hapishanelerdeki karantina koğuşlarının hijyenik olmaması ve yeterince havalandırılmaması,
• Bazı hapishanelerde karantinada tek tutulan mahpusların havalandırmaya çıkarılmamaları veya havalandırma olmayan alanlarda tutulmaları, bu nedenle karantina koşullarının tecrit şeklinde uygulanması,
• Bazı hapishanelerde karantina olarak kullanılan alanların koğuş şeklinde olması, mahpusların kalabalık gruplar halinde kalmaları,
• Bazı açık hapishanelerde karantina koğuşları ile diğer koğuşların aynı tuvalet ve banyoyu kullanmaları,
• Bazı hapishanelerdeki karantina koğuşlarının kapasitesinin üstünde mahpus barınması, mahpusların yerde yatması,
• Bazı hapishanelerin karantina bölümlerinde kalan mahpusların gazete, radyo, TV, kitap, semaver gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmaması,
• Bazı hapishanelerde mahpusların kurum kantininden ücret ödeyerek aldıkları radyolara el konulması, AM bandına erişimin engellenmesinin haber alma hakkını asgariye indirmesi,
• Bazı hapishanelerde Covid-19 şüphesi veya önlemleri sebebiyle karantinada tutulan mahpusların diğer mahpuslara göre telefon hakları ve açık havaya erişimlerinin sağlanmaması,
• Covid-19 teşhisi konulan mahpusların durumlarına ilişkin ailelere yeterince bilgi verilmemesi, düzenli bilginin sağlanmaması,
• Bazı ağır hasta mahpusların karantina koşullarının olumsuz etkileri sebebiyle sağlık durumlarının daha da kötüleşmesi.

Özel ihtiyacı olan mahpusların karşılaştıkları sorunlar

• Ağırlaştırılmış müebbet mahpusların aileleriyle görüş gerçekleştirememesi, diğer mahpuslardan farklı olarak telefon haklarının bu süreçte artırılmaması,
• Ağırlaştırılmış müebbet mahpusların havalandırma saatlerinin azaltılması, günde bir saat havalandırmaya çıkarılan mahpusların yeterli temiz hava alamamaları,
• Tek başına tutulan ve ortak alanlardan diğer mahpuslar gibi faydalanamayan, sosyalleşme imkânı olmayan mahpusların aileleriyle görüşmelerinin de asgariye inmesinin tecrit koşullarını artırması,
• Yabancı uyruklu mahpusların, sınırların kapalı olması sebebiyle para ve kargo alamaması, yurtdışına telefon görüşlerinin de aksaması,
• Bazı hapishanelerde radyolarda bulunan AM bandının yasaklanması sebebiyle yabancı uyruklu mahpusların yabancı dilde radyo kanallarına erişememeleri,
• Yabancı uyruklu mahpusların, haklarına erişememeleri, kötü muamele, aşağılama ve ayrımcılığa maruz kalmaları,
• Bazı yabancı uyruklu mahpusların infaz yasasından faydalanabilmelerine rağmen denetimli haklarını kullanamamaları,
• Cinsiyet geçiş sürecinde olan trans mahpusların hastane sevklerinin durması sebebiyle cinsiyet geçiş süreçlerine devam edememeleri, farklı gerekçelerle hormon ilaçlarına erişememeleri,
• Risk grubunda olan 65 yaş üstü mahpuslar için hiçbir ek önlem alınmaması,
• Engelli mahpusların salgından kaynaklı farklılaşan ihtiyaçlarını karşılamak için özel bir çalışma veya planlama yapılmaması,
• Bazı kadın mahpusların koronavirüs önlemleriyle birlikte hapishanede beraber kaldıkları 0-6 yaş arası çocuklarını dışarıdaki diğer ebeveynlerine teslim etmeleri ve aylardır yanlarına alamamaları, bu nedenle hem kadın mahpusların hem de çocuklarının olumsuz etkilenmesi,
• Mahpus öğrencilerin okulların uzaktan eğitime geçmesi sebebiyle eğitim materyallerine ve hapishanelerdeki bilgisayarlara erişememeleri, fotokopi çekememeleri, dışarıdan gönderilen fotokopileri alamamaları ve eğitimlerine devam edememeleri.

Diğer şikayetler

• Alınan yeni önlemlerle birlikte ziyaret hakkı yerine geçen telefon görüşünün haftada bir veya iki kere olmak üzere toplamda 20 dakika yapılması, bu görüşmede tek bir kişiyle konuşmak zorunda kalınması,
• Salgın sürecinde mahpusların aileleriyle diyalog kurdukları araçların sınırlandırılması,
• Salgın sürecinde iletişim cezalarının ertelenmemesi ve uygulanması; iletişim cezası sebebiyle mahpusların ailelerini arayamamaları ve bu durumun mahpusları ve aileleri psikolojik olarak olumsuz etkilemesi,
• Bazı hapishanelerde görüş kabinin görüşten önce ve sonra dezenfekte edileceğinin söylenmesi, bu nedenle bir saat sürmesi beklenen kapalı görüşlerin farklı gerekçelerle 35-40 dakika yapılması, bu durumun uzak şehirlerden gelen mahpus yakınlarını psikolojik olarak zorlaması,
• Bazı hapishanelerde mahpus yakınlarının havasız, kalabalık salonlarda bekletilmesi, görüş süresine kadar dışarıda beklemek isteyen mahpus yakınlarına dışarıda beklemelerine izin verilmemesi, bekleme alanlarında suların kesik olması,
• Mahpusların aileleriyle açık görüşler yapmak istediği halde açık görüşlerin sağlanmaması,
• Mahpusların kaldıkları hapishanelerin, ailelerinin ikamet ettiği şehirlerden uzak olması sebebiyle ailelerin görüşe gelememesi, üç kişilik arkadaş görüş haklarını kullanamamaları ve bu durumun mahpusların görüş hakkını engellemesi,
• Görüşe gelemeyen ailelerin mahpuslara gönderdiği kolilerin mahpuslara teslim edilmemesi,
• Bazı kapalı hapishanelerde mahpusların kullandıkları ortak alanların tamamen kapatılması ve mahpusların kullanımına izin verilmemesi,
• Aynı koğuşta kalan ve temas halinde olan mahpuslar risk altında olmamalarına rağmen açık spor salonlarına çıkarılmaması,
• Hapishanelerde sosyal etkinliklerin yapılmaması,
• Mahpusların kütüphaneye çıkarılmaması, bazı mahpusların kitaba erişememesi ve fotokopi haklarından faydalandırılmamaması,
• Mahpusların farklı talepleri salgın koşulları gerekçe gösterilerek reddedilmesi,
• Bazı hapishanelerde Covid-19 vakası olmamasına rağmen koğuş değişikliği taleplerinin reddedilmesi,
• Telefon hakkı sağlanan mahpusların telefon üzerinden şikayetlerini anlatamamaları,
• Bazı hapishanelerde mahpusların yasal hakları olmasına rağmen dilekçe numaralarının kendilerine verilmemesi ve başvurularının sonuçlarını alamamaları, bu nedenle dilekçelerinin işleme alınmadığını düşünmeleri,
• Mahpusların AYM’ye yaptıkları başvuruların işleme alınmaması,
• Mahpusların hapishanelerdeki hak ihlalleri ve şikayetleriyle ilgili idari kurumlara yaptıkları başvurulara cevap alamamaları,
• Şikayetlerini hapishane idaresine iletmek isteyen mahpusların salgın gerekçe gösterilerek görüşmelerinin gerçekleştirilmemesi,
• Mahpuslar yaşadıkları sorunlara itiraz ettiklerinde infaz koruma memurları tarafından disiplin cezası ile tehdit edilmeleri,
• Bazı hapishanelerde mahpusların şikayetlerini yalnızca infaz koruma memurlarına aktarabilmesi, koronavirüs önlemleri gerekçesiyle kurum idaresi ile görüşme taleplerinin kabul edilmemesi,
• Açık hapishanede kalan mahpusların herhangi bir konuda rahatsızlıklarını dile getirdiklerinde kapalı hapishaneye gönderilmekle tehdit edilmesi,
• Bazı hapishanelerde mektupların geç dağıtılması,
• Salgınla ilgili şikayetlerini mahpusların mektuplar üzerinden aktaramamaları, mektuplarının sansürlenmesi,
• Bazı hapishanelerde gazetelerin mahpuslara verilmemesi veya sınırlı şekilde verilmesi,
• Bazı hapishanelerde salgın sürecinde kitaba erişim konusunda sorunlar yaşanması,
• Bazı hapishanelerde depolarda bulunan kitapların değişiminde uzun gecikmeler yaşanması,
• Bazı hapishanelerde kitap sınırlaması getirilmesi,
• Mahpuslara yeni yasal değişiklikleri ilgili bilgi verilmemesi, iletişim sınırlılığı nedeniyle mahpusların bu değişiklikleri takip edememesi, bu sorunu gidermek amacıyla CİSST’in hazırlamış olduğu Mahpus Hakları El Kitabı’nın bazı hapishanelerde mahpuslara verilmemesi,
• Bazı mahpusların dış kantinden ürün temin edememeleri ve bu taleplerinin karşılanmaması,
• Mektup ve faks gibi iletişim araçlarının ücretlerinin artması, maddi imkanları olmayan mahpusların bu zamlardan etkilenmesi,
• Bazı hapishanelerde mahpuslara dışarıdan gönderilen kıyafetlerin kendilerine haber verilmeden ailelerine geri gönderilmesi veya depodaki kıyafetlerinin verilmemesi,
• Bazı hapishanelerde farklı gerekçelerle avukat görüşlerinin engellenmesi,
• Bazı hapishanelerde mahpusların altı aydır berbere çıkarılmalarına izin verilmemesi, erkek mahpusların makas ve tıraş makinelerine el konulması ve taleplerinin karşılanmaması,
• Hapishanelerde karantina kaynaklı vardiyalı çalışma sistemi sebebiyle mahpuslara yönelik kötü muamelenin, psikolojik baskının, sözlü ve fiziksel şiddetin artması,
• İnfaz koruma memurlarının sayım sırasında mahpuslara psikolojik baskı yapması,
• Koronavirüs önlemleri sebebiyle tüm sevklerin durdurulması fakat bazı mahpusların talepleri dışında zorunlu olarak farklı hapishanelere sevk edilmeleri,
• Açık hapishanelerde kalan mahpusların üç-yedi gün arasında değişen izinleri koronavirüs salgını sebebiyle uzatıldığı, mahpusların bu süreçte çalışma izinleri ve farklı sosyal güvenceleri olmaması sebebiyle hastalanmaları durumunda sağlık hizmetlerinden faydalanamamaları, devlet hastanelerinden hizmet alamamaları ve özel hastanelere gitmek zorunda kalmaları, bu durumun maddi olarak mahpusları fazlasıyla zorlaması,
• İzne çıkan ve ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanan mahpusların bu süreçte Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfından destek alamamaları.

(EKN)