Küçük Benito ile Küçük Adolfun Şarkısı

Arthur Rimbaud'nun yakın arkadaşı, açık gri şair Paul Verlaine söylemiş: Her şeyden önce müzik! Neyse ki onun sözünü dinleyen çok sayıda doğru dürüst müzisyen çıktı da, Rimbaud'nun (Catherine Leforestier) ve Verlaine'in (Ferre, Barbara) şiirlerini şarkılarda dinleyebildik. Bu sözü dinleyenler sayesinde de hayatımız daha az zor...

Senfonik tarihçe

Ben de kendimi bildim bileli, başta Fransız chanson'u olmak üzere beş-altı tür müziği (Folk, rock, caz, klasik, etnik, Ruhi Su, Neşet Ertaş ...) dinlerim, bu alanlardaki gelişmeleri, yenilikleri izlemeye çalışırım.

Chanson'la maceram Yves Montand hatta Charles Trenet ile başlar. O zamanlar (1950 sonu, 60 başı) ne radyoda çalardı ne de piyasada 33 turluk plakları vardı bu Fransız chanson'cuların. Fransa'dan tanıdıklarımıza ısmarlardık plakları.

Galatasaray'da okuduğumuz için, şarkı sözlerini Türkçe'ye tercüme eder anlamaya çalışırdık. Beatles, Rolling Stones tabi ki yaş itibariyle sevip dinlediğimiz ağabeylerimizdi 60'lı yıllarda. Ama müziğe siyasetin de müdahale ettiğini öğrenince tercihlerimizi de durumu göre ayarladık tabi.

Ecnebilerden, yani Fransız olmayanlardan, Nazım Hikmet aracılığıyla Paul Robeson'u tanıdık, sonra Woody Guthrie'yi dinledik mesela, çünkü onun gitarının üzerinde "Bu alet faşistleri öldürür" yazıyordu. Bob Dylan'ın babasıydı. Sonra Guthrie'nin mirasçısı Pete Seeger. Bir de Bruce Springsteen'in tüm CD'lerini bilirim.

Tüm bu şarkıcıların salt müziği değil sözleri de - hatta galiba sözleri daha çok- önemlidir benim için. Nispeten daha yenilerdenLeonard Cohen, Marianne Faithfull, Tori Amos, Nick Cave da yoklamalarda hazır ve nazırdır. Pink Floyd'dan çok Roger Waters dinleyicisi sayarım kendimi.

Fransız chanson'unda solcu, muhalif hatta anarşist bir damar var: Ferre, Brassens idi kurucu babaları. Ama yüzyıllar öncesinden François Villon vardı hamurlarında. Boris Vian da köprü. Sonra Séchan Renaud teslim aldı bayrağı. Tam ümidi kesmiştim, Benabar çıktı ortaya. Ama o da, evlendi, ve bozuldu çocuk.

Biraz eş-dost tavsiyesiyle, biraz "Inrockuptibles" okuyarak, zaman zaman TV5 televizyonundaki programlara takılarak, daha çok da Fransa'da plakçı dükkanlarında "Rock Français", "Chanson Française" ya da "Indy" bölümlerinde dolaşarak bu fırlama damarın yeni grup ve şarkıcılarını keşfetmeye çalışıyorum.

Bazen de İnternet de dolaşırken kulağıma çarpıyor aykırı sesler. Bulup sevdiklerimi dinleyip inceledikten sonra kah bizim iktidarsiz.com'a nadiren de Roll'a yazıyorum, ki meraklısı da haberdar olsun. Dr. Selim Badur'un NTV ve Açık Radyo'da yayınlanan 'Francophone' programlarından da yakaladığım şeker şarkılar oldu.

Chanson dediğin...

Chanson'un bence en kısa tarifi, şarkı sözlerinin şiir tadında olması. İkinci özellik, şarkının bir öykü anlatması. Benim anarşist/aykırı damarda ise mizahın sırıtması tayin edici.

Anladığım kadarıyla yaşları 20-30 arasında değişen bu yeni kuşak şarkıcılar, chanson'un temel özelliklerini korumakla birlikte, müzikal açıdan olağanüstü zenginleştiriyorlar. Bunun bir nedeni de chanson'da giderek Arap ya da "Beur"' tabir edilen Kuzey Afrika kültürünün ağır basması. Dümbelekler, tefler, udlar filan duyuyorum ara ara. Hatta doğrudan sözlere Arapça karıştıranlar bile var.

Bir başka etkilenme mecrası Latin Amerika müziği. Özellikle Manu Chao' da bu çok açık. Fransız yeni kuşak chansonu yapan şarkıcı ya da grupların künyelerine baktığımızda bu farklı etkilenmeler zaten isimlerden belli oluyor: Bir sürü Medjid (Mecit), Hassan (Hasan), Ali ya da Jose isimlerine rastlamak mümkün.

Sevindirici bir başka gelişme, Coca Cola/Mc Do kuşağı yaştaki gençlerin bu kesiminde hala bir isyan, hala bir başkaldırı, hala bir solculuk var. Zebda grubu mesela Troçkist LCR'e yakınlığıyla biliniyor.

İlginçtir, bu zıpçıktı grupların çoğu Güney Fransa'dan çıkıyor. Güney Fransa dedimse, Nice, Cote d'Azur filan değil tabi. İki büyük merkez var: Marsilya ve Toulouse! Biri Fransa'nın en Arap kenti, öteki de yarı Fransız yarı Oksitan hatta biraz Katalan ve tabi ki çokça da Arap bir sanayi kenti. Toulouse'un benim sözlüğümdeki diğer adı "Sosyalist Tramvaylı Pembe Şehir".

Grupların ve şarkıların isimleri bile aslında genel bir kanaat uyandırıyor bu yeni kuşak chanson hakkında. Kısa bir grup isimleri listesi:

Les Malpolis (Küstahlar), Beautes Vulgaires (Adi Güzellikler), Les Joyeux Urbains (Neşeli Kentliler), Hyperclean (Aşırıtemiz), Beurier Noir (Siyah Tereyağlık), Les Orgues de Barbarie (Mekanik Org), Debout sur le zinc (Kahve tezgahında ayakta), Mouss et Hakim (Mustafa ve Hakim), Red Legs (Kırmızı Bacaklar ya da Baldırı Kızıllar), Grand Corps Malade (Büyük hasta vücut), La framboise Frivole (Hassas Frambuaz), Presque Oui (Neredeyse Evet).

Şarkı sözlerine gelince günlük yaşamdan, sıkıntılardan, aşklardan, hayal kırıklıklarından kısaca her şeyden ama çok doğal, çok sade bir şekilde söz ediyorlar.

Dingolarla, faşistlerle, ırkçılarla, küçük burjuvalarla, medya ile iktidar ile dalga geçiyorlar. Gülerek, güldürerek. Şimdi de kısa bir şarkı başlıkları listesi:

Gitmemek gerekirdi, Kayınbirader, Hıyar komşumuz, Küçük zevkler, Cinai tango, Tüket bakalım daha, ne olacak?, Şu Fransa'nın haline bak, Elektrik faturası, Schengen, Kızmadan ayrılalım...(Son 2 şarkı, Christophe ile Michel Polnareff karışımı android Raphael'den)

Son olarak somut bir örnekle bu sessiz müzik yazısını şimdilik kapatalım. Joyeux Urbains grubunun "Her yaştakilere mesaj" şarkısını dinleyelim, hem Fransızca orijinal güfte hem de Türkçe çeviri metin aşağıda:

Un Message Pour Tous Les Ages

Dans un square petit Benito

S'moque des manières de Marcello

Marcello dit à Benito:

"Tu n'es vilain, tu es pas beau"

Benito dit : "quand ch'rai Duce

J'accul'rai les efféminés

Tu vivras toi et tes manières

Une journée particulière"

C'était mignon c'était taquin

C'est évident déjà gamin

Mussolini était chafouin

Dans un petit square de quartier

Petit Adolf, petit Moïshe

Jouent aux billes sans ariennes pensées

Petit Adolf se fait plumer

Il dit : "je serai chancelier

Et je te ferai voyager

Tu prendras le train en famille

Tu t'souviendras du sac de billes"

C'était mignon c'était coquin

C'est évident déjà gamin

Hitler était un boute-en-train

Il faut les gamins, les gamines

Ronger le mal par la racine

Ne pas contrarier dans les squares

Moustachus, borgnes ou chemises noires

Comme les grands n'ont pas de mémoire

Qu'ils font rien qu'à répéter l'histoire

Les petits sont le seul espoir

(Faut pas taquiner les connards)

Yaşlı genç herkese bir mesaj (Les Joyeux Urbains) Neşeli Kentliler

Küçük Benito bir meydanda

Alay ediyordu Marcello'nun tavrıyla

Marcello dedi ki Benito'ya:

"Kötüsün sen, üstelik de çirkin"

Cevap verdi Benito da:

"Ben başkan olunca

Kıstıracağım kız gibi oğlanları

Sen de 'Özel Bir Gün'(1) yaşayacaksın"

Sevimliydi, haşarıydı

Daha çocukken belliydi

Mussolini tilkinin tekiydi

Mahallenin küçük bir sokağında

Küçük Adolf'la küçük Moşe

Misket oynuyorlardı aryen niyetsiz (2)

Küçük Adolf, yutuldu, kaybetti bütün misketlerini

Dedi ki o zaman: Başbakan olunca ben

Seni seyahatlere göndereceğim

Ailenle beraber trenlere bineceksin

Hatırlarsın o zaman misket torbasını (3)

Cingözdü, sevimliydi

Daha çocukken belliydi

Hitler şaklabanın tekiydi

Bakın çocuklar, kızlar, oğlanlar

Kötülüğü kökünden kazımak gerek

Oyun filan oynarken sokakta

Terslememek lazım bıyıklıları,

Tek gözü körleri ya da siyah gömleklileri

Büyüklerin pek hafızası yoktur

Onlar sadece bildikleri tarihi tekrarlar

Çocuklar tek umuttur

Hıyarlarla oynaşmamak lazım

(Yok canım tam aksine

Hıyarları pataklamak lazım)

(1) Özel Bir Gün, Benito Mussolini'nin Roma'ya geldiği gün bir kadınla (Sophia Loren) bir erkeğin (Marcello Mastroianni) karşılaşmasını anlatan Ettore Scola'nın filmi (1977).

(2) Aryen niyetsiz, Fransızca da bir kelime oyunu. "Sans arriere pense" art niyeti olmadan, anlamında kullanılır. Güfteci "arriere" sözcüğü yerine ses uyumundan da yararlanarak 'Aryen' demiş.

(3) Misket Torbası/ Un sac de bille, Fransız yönetmen Jacques Douillon'un 1975 yapımı bir filmi. 1941'de Paris'te 10 ve 12 yaşındaki iki Musevi çocuğun öyküsünü anlatıyor. (RD/AD)