Nobel ödüllü kimyager Paul J. Crutzen yaşamını yitirdi

Ozon tabakasına yönelik tehditleri ortaya çıkaran, “nükleer kış” kavramını geliştiren ve insanların gezegen üzerindeki zararını tanımlayacak yeni jeolojik çağ için “Antroposen” ismini öneren Nobel ödüllü kimyager Paul J. Crutzen, yaşamını yitirdi.

Crutzen’in ölümünü 1980’de emekli olduğu 2000 yılına kadar atmosferik kimya departmanını yönettiği Max Planck Kimya Enstitüsü duyurdu. Enstitü sözcüsü Susanne Benner, kimyagerin ölüm sebebini açıklamadı ancak onun “birkaç yıldır bir hastalıkla mücadele ettiğini” belirtti.

Almanya’nın Mainz kentindeki bir hastanede tedavi gören Crutzen, 28 Ocak'ta yaşamını yitirdiğinde 87 yaşındaydı. 

Kariyerine mühendis olarak başladı

Washington Post’un aktardığına göre, Dr. Crutzen, Nazi işgali altındaki Hollanda’da büyümüş ve başlangıçta bir mühendis olarak görev yapmıştı. Akademik bir kariyer hayal etmesine rağmen ailesini üniversite maliyetinden kurtarmak için teknik okula kaydolmuş ve Amsterdam’da köprüler inşa etmişti.

Stockholm Koleji’ndeki bir bilgisayar programlama işi için gazete ilanı gördüğünde, bir fırsat olarak görerek pozisyona başvurdu ve işi aldı. Kısa süre sonra kolej derslerine katıldı. Yüksek lisans derecesi almak ve meteoroloji alanında doktora programına başvurmak için yeterli kredi biriktirdi.

Çalışmaları

Crutzen, ozon incelmesi konusunda çalışmalar yaptı. Başlıca araştırma alanlarını "stratosferik ve troposferik kimya ve onların biyojeokimyasal döngüler ve iklim üzerine etkileri" oluşturdu. 

Almanya'daki Max Planck Kimya Enstitüsü'nde Atmosferik Kimya Bölümünde, Kaliforniya Üniversitesi'ndeki Scripps Oşinografi Enstitüsünde, Güney Kore'deki Seoul Ulusal Üniversitesi'nde, Stockholm Üniversitesi'nde Meteoroloji bölümünde ve Georgia Teknoloji Enstitüsü'nde profesör olarak çalıştı.

Nobel ödülü kazandı

İnsanlar ve atmosfer arasındaki ilişkiyi, hava kirliliğinin nedenlerini, orman yangınlarının etkilerini, nükleer savaşın sonuçlarını ve ozon tabakasının incelmesini inceleyen Crutzer, 1995 yılında Kimya dalında Nobel ödülünü kazandı.

Tüm başarılarına rağmen Crutzer en çok Antoposen terimini popülerleştirmesiyle tanınıyordu. Crutzer bu buluşunu “With Speed and Violence” kitabının yazarı Fred Pearce’a şu cümlelerle anlatmıştı:

“Biri buzul çağından bu yana göreceli olarak stabil iklim dönemi olan Holosen’den bahsettiğinde bir konferanstaydım. Bunun yanlış olduğunu düşündüm. Dünya çok değişmişti. O yüzden dedim ki: ‘Hayır Antroposen’deyiz.’ O kelimeyi o anda uydurmuştum. Herkes şok olmuştu.”

"Antroposen" terimini popülerleştirdi

Daha sonradan Antroposen terimini ilk kez kullanan kişinin kendisi olmadığını öğrendi. 1980’li yıllarda biyolog Eugene F. Stoemer bu terimi kullanmıştı. İnsanların yarattığı etkiyle domine olan bir çağı tanımlamak için ise daha önce gazeteci Andrew Revkin ‘Anthrocene’ terimini kullanmıştı.

Ancak Cutzen’in konferansta yaptığı konuşma kısa sürede büyük yankı uyandırdı ve o tarihten itibaren terim tartışmalarda, jeoloji ders kitaplarında yer almaya başladı.

(TP)