"Patlayıcı bir öfke ve parçalanmış hayaller"

The Guardian'ın Ortadoğu kıdemli muhabiri Martin Chulov'un Arap Ayaklanması'nın 10. yılında yazdığı yazıyı bianet çevirisiyle aktarıyoruz: 

10 yıl önce bu hafta, Muhammed Bouazizi adlı genç bir meyve satıcısı, arabasına el koyan yerel polis memurlarını protesto etmek için Tunus'taki memleketinin il merkezinin önünde kendini ateşe verdi.

26 yaşındaki çocuğun şok edici eyleminin hesapları, körelmiş bir devlet tarafından küçük düşürülen yüzbinlerce insanın ve yetkililerinin şimdi seslerini yükseltme cesaretini bulduğu topraklarda dalgalandı.

Bouazizi'nin 17 Aralık 2010'daki eylemiyle 4 Ocak'taki ölümü arasındaki 18 günde, Tunus'ta on yıllardır görülen en dramatik toplumsal hareket, diktatör Zine al-Abidine Ben Ali hükümetini dizlerinin üzerine çöktürdü ve nihayetinde onu meyve satıcısının ölümünden 10 gün sonra iktidarı terk etmek zorunda bıraktı. 

Kolektif bir öfkenin sembolü

Bu küçük kıyı ülkesindeki olaylar, Kuzey Afrika ve Ortadoğu'da isyanlara yol açarken, dar boğazdaki bir satıcının yalnız ölümü, bir çağı tanımlayan kolektif bir öfkenin sembolü haline geldiğinde çok daha büyük bir değişim olacaktı.

Protestolar, bölgedeki polis devletlerinde kök salan devrimlere dönüştü. Mısır, Bahreyn, Yemen, Libya ve Suriye'de, uzun süredir acı çeken vatandaşlarını yaşamın zaptedilemez gerçeklerine inandırmaya çalışan diktatörlükler, aniden savunmasız kaldı.

Bouazizi'nin sekiz kişilik bir aileyi doyurmak için günde yaklaşık iki sterlin (20 lira) kazanması sonucu yaşadığı olay büyük yankı uyandırdı.

Gerçek bir ivme ile kitlesel protestoların dikkate değer sahnelerinin ortasında, kendi kaderini tayin etmek halklar için artık ulaşılamaz görünmüyordu. Ne kadar zor ya da kanlı olursa olsun bu süreçte yer almak, sonuçta artık mümkün görünüyordu.

Kısa süre sonra Arap Baharı olarak bilinen hareket, olağanüstü bir şok oldu, onlarca yıllık uyuşmazlığı sarsan ve feodal hanedanlar ile eşleşmediği düşünülen yakıcı bir sokak gücünü vurguladı. 

Sosyal medya ve hızla örgütlenme

Ayaklanmalar, insanların devlet güvenlik yapılarını kolayca bozguna uğratan, genellikle akıllı telefonlarda ve kolayca erişilebilen web uygulamaları üzerinden hızlı bir şekilde örgütlenme kabiliyetiyle desteklendi.

Çatışmalar, özellikle Mısır ve Libya gibi sömürge sonrası rejimler ve daha sonra, gücün, değişen demografik yapılara yanıt vermeyen Avrupa sömürge girişimlerinin on yıllar boyunca konsolide edildiği Suriye için güçlüydü.

2010 yılına gelindiğinde, koşulların birleşmesi, statükonun sürdürülmesini daha da zorlaştırmıştı.

Yaşam standartlarındaki artan bölünmeler, hızla büyüyen huzursuz gençler skalasının, birçok kişinin protesto ederek kaybedecek bir şeyleri olmadığına inanmasına neden oldu.

"Mükemmel felaket reçetesi"

Royal United Services Institute thinktank'inin kıdemli bir üyesi olan Dr.H A Hellyer, "Bu sistemler belirli bir demografik grubu yönetecek şekilde tasarlandı. Hiçbir şekilde demografik değişikliklere ayak uyduracak şekilde kurulmamışlar," diyor ve ekliyor: 

"2010'a gelelim, bu sistemlerin bir yandan bu demografik değişikliklere inanılmaz bir şekilde ayak uydurmaya çalışırken, diğer yandan da servet dağılımının en üstte sınırlı kalmasını sağlamaya çalışan bu sistemlerle dolu yıllar var. Bunları birleştirin, devam eden otokratik pazarlık ile birleştirin ve mükemmel bir felaket için bir reçeteniz hazır. "

Ocak ayının ortalarında, Tunuslu Bin Ali Suudi Arabistan'a kaçmıştı ve Mısır'ın sokakları 40 yıllık otokrat Hüsnü Mübarek'i deviren bir devrime patlamak üzereydi.

Muammer Kaddafi'nin 40 yıldır acımasızca hüküm sürdüğü Libya da, Suriye gibi sallanmaya başlıyordu. 

Dört rejimin hepsi sallanırken, Suudi Arabistan ve İran'da alarmlar çalıyordu ve iki yıldan kısa bir süre içinde Tahran ikinci kez kendi halkının gücünün de açığa çıkabileceğinden korkuyordu.

Mısırlı bir insan hakları savunucusu ve akademisyen olan Nancy Okail, 25 Ocak 2011'de Kahire'nin Tahrir Meydanı'ndaki sokaklara çıkan yüz binlerce göstericinin sahneleri dünya ekranlarında parlamaya başladığında Sussex Üniversitesi'nde doktorasını bitiriyordu:

"Kız kardeşim beni ziyaret ediyordu. Yarın Mısır'da devrim olacak dedim. Şüpheliydi ama ben haklıydım."

Birkaç hafta içinde Barack Obama, Mübarek'e desteğini geri çekti, Mısır cumhurbaşkanının ana destekçisine cankurtaran halatını kesti ve onu devirmek için kampanya yürütenlerin tarafında tavır aldı.

Mübarek düştü ve Mısır sokağı çok sevindi. Gözler başka yere çevrildi. Suriye ve Libya'da ABD'nin rejim karşıtı göstericilere verdiği destek, ayaklanmaların da destekleneceğinin bir işareti olarak görüldü.

Haftalar içinde, Libya'nın isyanı daha geniş bir savaşa dönüştü ve Arap devletleri, Fransa, İngiltere ve Danimarka önderliğindeki ve Washington tarafından üstlenilen Kaddafi karşıtı isyancıları desteklemek için askeri bir müdahaleye diplomatik destek verdi.

Mart 2011'de Libya, Ras Lanuf dışındaki bir yolda bir isyancı kontrol noktasının yakınında Kaddafi'ye sadık güçlerin yaptığı hava saldırısı oldu.

O yılın ilerleyen günlerinde, Esad'ın ordusu göstericilere saldırırken ve muhalif güçler ona karşı sıraya girmeye başladığında, Suriye de savaşa girmişti.

2012'de bir Rus TV kanalına verdiği röportajda, "Suriye'ye yönelik bir yabancı işgalinin maliyeti, eğer olursa, tüm dünyanın dayanabileceğinden daha büyük olur" diye uyardı ve rejimini devirmenin sonuçlarının olacağını ekledi. "Atlantik'ten Pasifik'e" hissedildi.

Sekiz yıl sonra Esad nominal olarak iktidarda kaldı; Rusya, İran ve Türkiye, o zamandan beri ülkenin çoğunu yok eden ve savaş öncesi nüfusunun yarısını sınırların ötesine geçiren ya da ülke içinde yerlerinden eden çatışmada önemli paylara sahip.

Mısır'da yerini İslamcı Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'nin kısa ve felaket yönetimine bırakan bir kargaşayı, Mursi'nin otoritesini yeniden empoze eden Abdülfettah el-Sisi liderliğindeki Mursi'yi devirmek için yapılan askeri darbe izledi.

Mısır güvenlik yapıları ve sivil hayatın çoğu boğuldu.

"Sanki güç eşitmiş gibi..."

Hem Suriye hem de Mısır'da, ayaklanmaların ilk aylarında gelişen muhalefet rutin olarak bastırıldı ve şimdi her iki devletin güvenlik hapishanelerinde 2011'in başlarına göre çok daha fazla siyasi tutuklu bulunuyor.

İnsan hakları grupları her iki ülkedeki koşulları tanımladı.

Okail, "2011'in sonlarından itibaren işaretleri gördük" diyor ve ekliyor:

"Benim için anahtar, ordunun her zaman işleri yönetmesiydi. Başlangıçtan itibaren tanklar, gösterileri kavramsal olarak desteklemek için Tahrir Meydanı'na taşındığında, diğerleri 'hayır, hayır, onlar bizim tarafımızdalar' diyordu.

"Ama bu insanları tanıyorum, işleri nasıl yürüttüklerini biliyorum.

"Ve her zaman işler çözülürken, batı, özellikle de ABD, demokrasinin yol haritasına sadık kalmasını ve her iki tarafın da sanki güç eşitmiş gibi kendine hakim olma uygulaması gerektiğini söylüyordu.

"Mesaj 'Merak etmeyin, seçilmiş bir başkan olduğunda her şey bitecek' şeklindeydi."

On yıllık kargaşanın ardından

Yaklaşık on yıllık kargaşanın ardından çözümsüz kalan Suriye'de, devrimin ilk günlerinin ortaya çıkardığı potansiyel artık yok.

Savaşın etkisi ve isyanlar, 2003'te ABD öncülüğündeki Irak işgalinden kurtarılamayan bir bölgeyi kargaşa içinde bıraktı. Birçoğuna göre kendi kaderini tayin etme hayaleti her zamankinden daha uzakta görünüyor ve dünya çok farklı bir yer.

Emma Sky, "Irak savaşı ve Arap Baharı IŞİD'e ve Suriye iç savaşına yol açtı, bu da mülteci krizini Avrupa'ya taşıdı, batıda popülizmin yükselmesine katkıda bulundu ve Birleşik Krallık AB'den ayrılma kararı aldı" diyor..

(PT)