Şair Helimişi’nin Sürgünde Kaybolan Eseri, 70 Yıl Sonra Yayınlandı

"1. Dünya Savaşı’nın yaşandığı yıllarda Hopa’nın bir köyünde geleneksel bir Laz düğün kuruluyor. Genç bir delikanlı ve güzel bir kadının düğünü. Ancak düğünün ilerleyen saatlerinde jandarmalar gelerek savaşın başladığını ve bazılarını askere alacaklarını söylüyor. Damat (Şefik) da askere gidecekler arasındadır.

"Düğününün ortasında alınıp Erzurum’a asker olarak gönderilir. Düğün bu şekilde yarım kalır. Şefik’in askere gitmesinin ardından geride, kavuşamadığı eşi Şadiye, Şadiye’nin erkek kardeşi Hemdi ve Şefik’in annesi, Rus işgalinden kaçıp muhacir olarak Trabzon’a gitmek zorunda kalıyor. Şadiye orada zor günler başlıyor.

"Şadiye genç bir kadın olmanın zorluklarını yaşıyor. Bu arada şehirde kolera başlıyor. Önce damadın annesi koleradan ölüyor, sonra Şadiye.  Bu sırada Şefik bir yolunu bulup izinli olarak Trabzon’a geliyor. Şadiye’nin kardeşi Hemdi de koleraya yakalanmış ve ölmek üzeredir. Hemdi, Şadiye’nin Şefike yazdığı mektupları teslim edip o da ölüyor.”

Lazca müzikal tiyatro eseri “Çandaş Gverdi”yi özetlemeye çalışan kişi İrfan Ç. Aleksiva. Aleksiva, Laz Kültür Araştırmacısı. 

"Çandaş Gverdi"'nin Türkçe anlamı, “Yarım Kalan Düğün.”

Şair sürgüne gönderildi eser kayboldu

Müzikal oyun "Çandaş Gverdi"yi Laz şair, yazar ve ressam Xasan Helimişi, 1949’da o zamanki ismiyle Sovyetler Birliği'nde kaleme aldı. Helimişi'nin sürgüne gönderilmesi ile de eser kayboldu. 

Aleksiva, Helimişi’nin “Çandaş Gverdi" eserini 70 yıl sonra açığa çıkardı. Kitabın editörlüğünü de yaptı. Laz Kültür Derneği de kitabı yayınladı ve okurla buluşturuldu.

"Çandaş Gverdi", Helimişi’nin kaleme aldığı iki tiyatro çalışmasından biri, diğer eseri ise halen kayıp.

Aleksiva, Helimişi’nin “Ç̆andaş Gverdi” adlı eserini 70 yıl sonra açığa çıkardı. Eser, Laz Kültür Derneği'nce de kitaplaştırıldı ve okurla buluşturuldu. "Ç̆andaş Gverdi", Helimişi’nin kaleme aldığı iki tiyatro çalışmasından biri, diğer eseri ise halen kayıp.

İrine’den Almanya’ya, Almanya’dan Türkiye’ye

Aleksiva, “Ç̆andaş Gverdi”’nin ortaya çıkartılması sürecini şöyle anlattı:

“Hasan Helimişi, siyasi görüşleri sebebiyle Türkiye’den Soveyetler’e gidiyor. Leningrad’da Ulusal Azınlıklar Enstitüsü’nde okumaya başlıyor. Hatta orada Nazım Hikmet ve o dönemin Laz Hareketi’nin önemli isimlerinden İskender Chitaşi ile tanışıyor. Lazca yazmaya başlıyor.

"1949’da sürgüne Sibirya’ya gönderiliyor. Gitmeden önce yazdığı bu eseri İrine Asatiani isimli bir öğrenciye bırakıyor. İrine bu eseri günümüze değin saklamıştır. Helimişi, sürgünden dönüyor ancak ailevi sorunlar, ekonomik sıkıntılar derken Tiflis’e yerleşiyor, öğretmenlik yapıyor ve eseri de İrine’den geri almıyor. 1976’da da Gürcistan’da yaşamını kaybediyor.

“İrine, eserin bir kopyasını Alman Lazolog Wolfgang Feurstein’e vermiş. Daha sonra ben de yayınlamak üzere Wolfgang’dan bu kopyayı aldım. Laz Kültür Derneği olarak yayınladık.”

Eser sahnelenebilir

Helimişi’nin Lazlar açından çok önemli bir şair olduğunu söyleyen Aleksiva, eserin 70 yıl sonra okurla buluşmasının Laz kültür tarihi açısından çok önemli  olduğunu söylüyor.

Eserin, tiyatro oyunu ve sinema filmi olarak da perdeye taşınma fikrinin tartışıldığını belirten Aleksiva, eserin önemine vurgu yapıyor.