Sorun Cumhurbaşkanlığının 12 Eylül Yetkileri

Eski askeri hakim Ümit Kardaş, cumhurbaşkanlığı seçimiyle ilgili tartışmalar için "çok boş bir tartışma" dedikten sonra ekliyor: "Asıl sorun cumhurbaşkanlığının yetkileri. Bu yetkiler 12 Eylül ürünü 1982 Anayasası'yla geldi. Cumhurbaşkanlığını bu yetkilerinden arındırıp parlamenter rejime uygun hale getirmeliyiz."

Kardaş cumhurbaşkanının kim olacağının neden bunca kritik bir siyasi olay olarak tartışıldığı sorusunu "Ulusalcı-laikçi kesim, Çankaya'yı kaybedilmemesi gereken bir kale olarak görüyor. Bunu da gerilim üzerinden sağlamaya çalışıyorlar" diye yanıtlıyor.

Başbakan Erdoğan'ın cumhurbaşkanlığına aday olmasıyla ilgili itirazlara da değinen Kardaş, "Ordu pek ön planda görünmüyor. Ama ön planda emekli generaller, emekli subaylar, emekli yargı mensupları var" dedikten sonra, Onursal Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu'nun gündeme getirdiği yetersayı sorunu için de "Son hukuki buluş da bununla ilgili. Birden hukukçuların zihni açıldı" diye konuşuyor.

Kenan Evren yetkileri asıl sorun

12 Eylül darbesinin ürünü mevcut Anayasa'ya göre, cumhurbaşkanının birçok alanda yetkisi var. Kardaş "Yüksek Öğretim Kurumu atamaları, yargı atamaları, kanunların onaylanması, Anayasa mahkemesinde iptal davalarının açılması, kararnameler konusunda yetkileri var" diyor. "Genelkurmay Başkanı'nı da cumhurbaşkanı atıyor. Hatta başbakanla anlaşırsa ve hukukiyse, Genekurmay Başkanı'nın emekliye sevk edilmesinde de önemli rolü var."

Bu durumun yarı başkanlıkla parlamenter sistem arasında bir yapı olduğuna dikkat çeken Kardaş, "Sonuçta yürütmeyi iki başlı yapıyor" diyor.

"Bu yetkiler, Kenan Evren'in darbe iktidarını sürdürme formüllerinden biriydi. Güçlü bir cumhurbaşkanlığına ihtiyaç duyuyordu; çünkü 'siviller güvenilmezdi'. 12 Eylül'ün etkisinin yüksek bürokraside devam etmesi isteniyordu."

Mevcut Anayasa'da cumhurbaşkanının yasama, yürütme, yargı alanında birçok yetkisi var. 1961 Anayasası'nda bu yetkiler oldukça sınırlı.Kardaş"1961 Anayasası parlamenter sisteme daha uygun. Cumhurbaşkanlığı makamını daha sembolik hale getirmeli" diyor.

Anayasalarda cumhurbaşkanının yetkileri

1961 Anayasası'nda cumhurbaşkanının görev ve yetkileri, 97. maddede çok kısa bir metinle ifade ediliyor:

Cumhurbaşkanı devletin başıdır. Bu sıfatla, Türkiye Cumhuriyeti'ni ve milletin birliğini temsil eder. Cumhurbaşkanı, gerekli gördükçe, Bakanlar Kurulu'na başkanlık eder; yabancı devletlere Türk devletinin temsilcilerini gönderir ve Türkiye'ye gönderilen yabancı devlet temsilcilerini kabul eder; milletlerarası antlaşmaları onaylar ve yayınlar; sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle belirli kişilerin cezalarını hafifletebilir veya kaldırabilir.

1982 Anayasası'nda cumhurbaşkanının görev ve yetkilerini 104. madde düzenliyor.

Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir.

Bu amaçlarla Anayasanın ilgili maddelerinde gösterilen şartlara uyarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler şunlardır :

a) Yasama ile ilgili olanlar :

Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapmak,

Türkiye Büyük Millet Meclisini gerektiğinde toplantıya çağırmak,

Kanunları yayımlamak,

Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek,

Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunmak,

Kanunların, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün, tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak,

Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek,

b) Yürütme alanına ilişkin olanlar :

Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek,

Başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek,

Gerekli gördüğü hallerde Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulunu başkanlığı altında toplantıya çağırmak,

Yabancı devletlere Türk Devletinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek,

Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,

Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil etmek,

Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek,

Genelkurmay Başkanını atamak,

Millî Güvenlik Kurulunu toplantıya çağırmak,

Millî Güvenlik Kuruluna Başkanlık etmek,

Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim veya olağanüstü hal ilân etmek ve kanun hükmünde kararname çıkarmak,

Kararnameleri imzalamak,

Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak,

Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve Başkanını atamak,

Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak,

Yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek,

Üniversite rektörlerini seçmek,

c) Yargı ile ilgili olanlar :

Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Askerî Yargıtay üyelerini, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.

Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır. (TK)