Yeniden inşa: Hayaller ve gerçekler

6 Şubat depremlerinin birinci yıldönümüne bir gün kala konumuz yine barınma. Geride bıraktığımız bir yıl içinde çözülemediği gibi, içinde bulunduğumuz yıl da çözülemeyecek bir sorundan bahsediyoruz. Oysa depremden hemen sonra yüksek perdeden söylenen sözler, ortaya konan hedefler hala akıllarda. Hatırlamayanlar için de kısaca hatırlatalım:

“Amacımız, 319 bini bir yıl içinde olmak üzere toplam 650 bin yeni konut yaparak depremzede vatandaşlarımıza teslim etmektir.” Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Gaziantep-Kilis Afet Konutları Temel Atma Töreni, 31 Mart 2023

BİR YILDA 319 BİN DEPREM KONUTU HEDEFİ

İnşaat Mühendisleri Odası: "Hem yanlış hem de gerçek dışı"

8 Nisan 2023

Tekrar bugüne dönelim ve sözü bir kez daha Cumhurbaşkanı Erdoğan’a bırakalım:

“İnşallah iki ay içinde deprem bölgesi genelinde 75 bin konutun teslimini bitireceğiz. Amacımız takip eden dönemde de her ay 15, 20 bin konut ve köy evini hak sahipleriyle buluşturmaktır. Böylece temel atmasının üzerinden bir yıl geçmeden inşaatları bitirme sözümüzü önemli ölçüde yerine getirerek, yıl sonuna kadar 200 bin evi teslim etmiş olacağız.”

Erdoğan bu sözleri, 3 Şubat 2024’te, Hatay’daki “Deprem Konutları Kura ve Anahtar Teslim Töreni”nde söyledi. Aynı gün kentte 7 bin 275 konutun teslimi yapıldı. Bu sayı, Hatay’da yapılması planlanan konut sayısının yaklaşık yüzde 3’üne denk geliyor. Açıklamayı Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki, 16 Temmuz 2023’te yapmıştı:

“Medeniyetler şehri Hatay’ımızda da 220 bin 66 afet konutu, 34 bin 129 köy evi olmak üzere toplam 254 bin 195 konut üreteceğiz.”

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na bağlı Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın internet sitesinde, Hatay’da halihazırda 35 afet konutu projesi yer alıyor. Bu projeler Hatay’ın 15 ilçesinden 12’sinde (Antakya, İskenderun, Defne, Arsuz, Samandağ, Kırıkhan, Altınözü, Dörtyol, Payas, Kumlu, Belen, Hassa) uygulanıyor. Yerel basına yansıyan bilgilere göre, diğer üç ilçede de (Erzin, Reyhanlı ve Yayladağı) “köy evleri” inşa ediliyor.

"Türkiye genelinde ilk defa bir yerleşim yeri rezerv bölge ilân ediliyor"

28 Kasım 2023

Ancak inşaatların sürdüğü birçok nokta kent çeperleri ve kırsalda yer alan “rezerv yapı alanları”ydı ve buralarda ciddi altyapı eksiklikleri bulunuyordu. Altyapı maliyetleri nedeniyle inşaat faaliyetleri kırsaldan kent merkezindeki “yerinde dönüşüm” projelerine kaydı.

Amanoslar’ın eteklerinde inşaat

Antakya kent merkezine 10 kilometre mesafede, Amanos Dağları’nın eteklerinde kurulmuş bir köy Dikmece. Arapça ismi “Tillit Ahmar”, yani Kırmızı Tepe. Belli ki bu adı bereketli kırmızı topraklarından doğru almış.

Resmi verilere göre nüfusu 2568 ama kırsaldaki hemen her yerde olduğu gibi burada da depremden sonra nüfus artmış durumda. Köylünün başlıca geçim kaynağı tarım, özellikle de zeytincilik.

Depremde yıkımın görece az olduğu Dikmece, asıl yıkımı depremden sonra yaşadı. Afet konutu inşaatları kapsamında zeytinliklerinin olduğu araziler kamulaştırıldı. Dikmeceliler arazilerinin, geçim kaynakları olan zeytinliklerin ellerinden alınmasına karşı 22 Mayıs 2023’ten bu yana mücadele veriyor.

HATAY'DA KAMULAŞTIRMA TEPKİSİ

"Depremde yoktular, şimdi topraklarımız için geliyorlar"

26 Mayıs 2023

Meryem Kutlu, 35 yaşında, kendi söylemiyle “doğma büyüme Dikmeceli”.

“Çocukluğumdan beri babamla beraber çiftçilik yaparak geçimimizi sağladık ve sürekli burada kaldık. Zeytincilik yapıyoruz. Çünkü burada ulaşım yok. Ulaşımdan kaynaklı dışarıdaki istihdama pek katılamıyoruz. O yüzden sürekli buradayız.”

Meryem “ulaşım yok” sözünde öyle haklı ki… Dikmece yolunda aracımızla sayısız badire atlattık. Çukurlu, çamurlu yollar, dört bir yandan yola çıkan iş makineleri ve kamyonlar… “Yollarımız depremden önce de böyleydi” diyor Meryem. Değişen tek şey inşaatlar nedeniyle artan araç trafiği olmuş.  

6 Şubat’ı eşi, iki çocuğu ve o gün evlerinde olan yeğeniyle birlikte yaşadığını anlatıyor Meryem. 

“Bankadan kredi çekerek, borçlanarak ev aldım. Burada, Dikmece’nin yukarı mahallesinde. Ocak 2023’te kredi borcumu sıfırladım. Şubatta deprem oldu ve evim yıkıldı. Bu bizim için gerçekten çok büyük bir kayıptı.”  

Ama “en acı veren şey” diyor Meryem, “Bir insanın şehrinin ölmesi. Bizim şehrimiz öldü. Oraya her gittiğimizde bu bir kez daha çarpıyor yüzümüze.”

"Antakya plansız, katılımsız, projeci bir yaklaşımla yeniden inşa edilemez"

5 Aralık 2023

Depremin ardından Dikmece’de en çok yıkımın aşağı mahallede olduğunu, köyde toplam 56 evin yıkıldığını söylüyor Meryem. Köye yardımların helikopterle ulaştırılabildiğini anlatırken de acı bir şekilde gülümsüyor. “Helikopter biraz alçaldı ve sanki hayvanlara atılıyormuşçasına bize abur cubur attı. Bir de bebek bezi mi vardı ne. Ve gittiler. Ama hiç kimse acaba bu köyde ölü var mı, kayıp var mı, yıkım var mı, iyi misiniz diye sormak için gelmedi. Jandarmalar üç gün sonra buraya geldi.”

TOKİ’ler yapılırsa hizmet gelir demiştik ama…

Meryem depremin ardından bir süre çocuklarının eğitimi için Mersin'e gitmek zorunda kalmış. “Bu gerçekten çok zordu. Büyük bir felaketten sonra çocuklar zaten berbat durumdayken bir de babadan ayrılmaları hem onlar için hem de benim için çok zordu. Eşim kalmak, çalışmak zorundaydı. Silindir operatörü olarak çalışıyor, o çalışmasa zaten bayağı kötü durumda kalırdık.”

Yaz tatili olunca köye dönmüşler. Dikmece’de daha kamulaştırma başlamamış ama afet konutlarının dağ eteklerindeki hazine arazilerine yapılacağı söylentisi varmış köyde.

“Hatta biz de çok mutlu olmuştuk açıkçası” diyor Meryem, konutlar yapılınca köye hizmet de gelir diye düşünmüşler. Ardından bir çırpıda “hiçbir zaman gelmeyen” hizmetleri sıralıyor: “Yollarımız her zaman berbattır, içme suyumuz da çamurlu. Çeşme suyunu kullanamayız biz zaten. Tabii mecburen yıkanıyoruz ve bir sürü deri hastalıkları da mevcuttur burada, özellikle çocuklarda. Depremden önce de böyleydi. Şu an daha da kötü.”

Dikmece’de ‘direniş çadırı’ kuruldu: “Vazgeçmiyoruz”

2 Ağustos 2023

Ancak kısa sürede işin özü anlaşılmış, konutlar hazine arazilerine değil, zeytinlikler kamulaştırılarak kendilerine ait arazilere yapılacaktı. “Tapulu arazilerimize nasıl el koyarlar, kimse gelip bize sordu mu ‘satmak istiyor musunuz’ diye? Ya zeytinlikler? Bu ülkede zeytinlikleri koruma yasası var, nasıl olur?” Cevapsız sorular…

Dikmeceliler jandarma eşliğinde köye gelen iş makinelerinin önünü kesti

27 Aralık 2023

“Bu kamulaştırmalarla köyün yüzde 80’i gidiyor. Biz yaşam alanlarımızı korumak için bütün acılarımızı bir kenara bırakmak zorunda kaldık ve direnişe başladık” diyor Meryem. Yaklaşık dokuz aydır süren direniş boyunca bazen çocuklarını yakınlarına emanet ederek bazen de çocuklarını yanına alarak ya güneşin alnında ya da yağmur altında tarlalara gittiğini, nöbet tuttuğunu anlatıyor, “Bazen de kamyon kovalıyor, TOMA’nın ve kepçenin önünde duruyorduk” diyor.

Kolluk kuvvetlerinin müdahaleleri, nöbet eylemleri, yürüyüşler ve hukuk mücadelesiyle geçen yaklaşık dokuz ay, 250’den fazla gün…

MAHKEMEDEN YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARI

Dikmeceliler: Bu daha başlangıç, mücadeleye devam

8 Kasım 2023

Yine de “zeytin” diyor Meryem. Bir Dikmeceli ile “ölmez ağaç” arasındaki bağı, daha doğrusu ona bağlılıklarını anlatırken dirençlerinin kaynağını da anlıyorsunuz.

“Bu zeytin bizi hiçbir zaman aç bırakmadı. Verim az olduğunda bile hepimizi doyurdu. Babamın altı çocuğu var. Biz bu topraktan her zaman verim aldık, hiçbir zaman aç kalmadık, toprak bizi aç bırakmadı. Ama bu topraklar şu an elimizden alınıyor, mülksüzleştiriliyoruz.”  

Dikmece’yi arkamızda bırakıp afet konutu inşaatlarını yerinde incelemeye gidiyoruz. Alana vardığımızda bir tarafta yükselen inşaatları, diğer tarafta ise derme çatma iki baraka, iki çadır ve bir konteyneri görüyoruz. Bizi gören Dikmeceli yurttaş barakasına ‘buyur’ ediyor. Kendi ailesinin yanı sıra 81 ve 77 yaşındaki babası ve annesi ile abisi ve oğlunun aileleri dahil dört aile var. Yaklaşık 10 kişi. Onlar da depremde yıkılan aile apartmanının yıkıntıları üzerinde “nöbet” tutuyor.  

“Arkada zeytinliklerimiz var. Kamulaştırma bizi vurmadı. Ama ya vurursa diye buradayız. Ölsek de bırakmayız topraklarımızı, çıkmayız buradan.”

(VC)