Yıkılan Bomonti Fabrikası’nın Diyanet’e tahsis işlemine iptal

* Fotoğraf: Bomonti Hepimizin İnisiyatifi / Twitter

Haberin İngilizcesi için tıklayın

Diyanet İşleri Başkanlığı'na tahsis edildikten sonra “mescit, yurt, sergi salonu ve katlı otopark” yapımı için yıkılan tarihi Bomonti Bira Fabrikası’nın depoları ile ilgili davada İstanbul 12’nci İdare Mahkemesi işlemin iptaline karar verdi.

Yıkımın önünü açan İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun kararlarını da iptal eden mahkeme, gerekçeli kararında fabrikanın depolarının söz konusu işlem için tahsis edilmesinin diğer yapıların özgün karakterleriyle uyumlu olmadığını vurguladı.

Mahkeme, söz konusu fabrikanın 19’uncu yüzyılda ilk yapılaşmasının başladığını, Cumhuriyet döneminde 20’nci yüzyılın ilk yarısına kadar devam eden büyük bir kompleksin parçası olduğunu hatırlattı.

“Yapının karakteriyle uyumlu değil”

Fabrikanın kültür varlığı olarak tescillendiği, sahip olduğu hatıra, özgünlük ve nadirlik gibi değerler yönünden korunması gerektiği belirtilen kararda, fabrikanın “cami yaptırılmak üzere” tahsisine ilişkin işlemin yapıların özgün karakterleriyle uyumlu olmadığını kaydedildi.

Diken’den Canan Coşkun‘un haberine göre mahkeme, farklı bir yapılaşmaya yol açacak olması nedeniyle tahsis işleminin hukuka uygun olmadığını ifade etti.

Ne olmuştu?

1890 yılında İstanbul’un Feriköy Mahallesi’nde kurulan Bomonti Bira Fabrikası ve binaları, 1998 yılında İstanbul 1 No’lu Koruma Kurulu tarafından “korunması gereken kültür varlığı” statüsüne alınarak tescil edilmişti.

Fabrikanın parçası olan eski malt binası, eski silo, eski arpa temizleme binası ve eski kazan dairesinin tahsis işlemi ise 10 Haziran 2013 tarihli ve 1355 sayılı başbakanlık kararıyla yapıldı. 

Eylül 2019'da İstanbul 2 No'lu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Hazine Maliyesine ait Bomonti Bira Fabrikası'nın birer parçası olan “Eski Malt Binası”, “Eski Silo”, “Eski Arpa Temizleme Binası” ve “Eski Kazan Dairesi” taşınmazlarının mescit, yurt, sergi salonu ve katlı otopark yapımı için Diyanet İşleri Başkanlığı’na tahsisine onay verdi.

Ardından bu alanlar için İstanbul 2 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu söküm izni; Temmuz 2020’de de Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yıkım ruhsatı düzenlendi.

Yargı sürecinin devam etmesine karşın depolar Temmuz 2020’de yıkıldı. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi de tahsis işleminin ve yıkımın önünü açan İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Korumu Bölge Kurulu’nun kararlarının iptali istemiyle dava açmıştı.

Fabrikanın proje mimarı; bundan önce de Topçu Kışlası ve yıkılan Emek Sineması’nın da içinde bulunduğu Cercle d’Orient binasının mimarı olan Halil Onur idi.

Bomonti Bira Fabrikası hakkında

İstanbul'un önemli simgelerinden olan Bomonti Bira Fabrikası, Osmanlı Devleti'nde II. Abdülhamit döneminde, 1890'da Feriköy'de kuruldu.

İsviçreli Adolf ve Walter Bomonti kardeşlerin üretim imtiyazı alarak kurdukları Bomonti Bira Fabrikası'na 1930'lardaki milleştirme süreciyle 1938'e kadar üretim izni verildi.

Bu sırada semt, Bomonti'den sonra açılan bir çikolata fabrikası ve bir buz fabrikasıyla birlikte bir sanayileşme dönemine girdi.

1928'de Meşrubat İnhisarı kurularak ihaleye çıkarıldı ve verilen izin bitmeden önce bir yıl Polonyalı bir şirketin yönetimine giren fabrika 1934'te İçi Tekeli Türk AŞ'ye veridi. Bomonti artık "tekel" olarak anılmaya başladı.

Tekel'e geçişinin ardından Pilsener ve "Türk Birası" adı altında üretime devam edildi.

Bomonti Bira Fabrikası ana binasına zaman içinde yeni üniteler eklendi. Eklenen bu ünitelerle fabrika 40 dönümlük bir arazi üzerinde yer aldı.

İstanbul'un bir semtine adını vermekle kalmayarak açtığı bira bahçeleriyle de bir geleneği başlatan marka olarak tarihe geçen fabrika, 1930'lu yıllarda İstanbulluların hizmetine açılan Bomonti Bira Bahçesi ile bu hizmeti 1950'li yıllara kadar sürdürdü.

Fabrika ise Tekel şartlarının yumuşatılmasının ardından 1967'de İzmir'de 1969'da İstanbul'da Cumhuriyet döneminin ilk özel bira fabrikaları kurulunca pazar payını yitirmeye başladı. Bomonti adının kullanılmasının kaldırılmasından sonra, uzun yıllar "Tekel Birası" adı altında üretimini sürdüren fabrika 1976'da 37 milyon litre üretime ulaşırken, 1991'de üretim durduruldu ve fabrika boşaltıldı.

(TP)