Amator (1979): Ne Tu Tişt

Fîlmê ku azwerî û girêdana bi kamerayê re di ser bavekî/karkerekî re dide, di bin re me dikişîne nav nîqaşeke ka gelo çi wateya mana li jiyanê heye, her tişt ji bo xweşî û aramiyê ye, yan tiştên jê jî muhimtir hene? Di fîlm de her weha îşaret bi sansura li ser sînamegaran tê kirin û rexne li burokrasî û burjuwaziyê tê girtin.

Filipê ku karkerek e li fabrîqeyê gava dibe bav bi meaşê xwe yê du mehan kamerayekê dikire ji bo ku her tim qîza xwe bigire kamerayê. Lê bi demê re ev daxwaza wî diguhere û êdî ew bi niyeteke din kameraya xwe dişixulîne. Patronê wan ji Filip dixwaze ew fîlmekî li ser salvegera fabrîqeyê bikişîne. Tevî ku ne bi dilê jina wî ye jî, ew vê teklîfê qebûl dike. Filip hêdî hêdî eleqeya xwe ya li ser malbata xwe ji dest dide û tu maneyekê nade tevgerên jina xwe.

Irenaya jina wî êdî van kirinên mêrê xwe tehemil nake. Ew dixwaze li rojên berê vegere, bibin wekî berê. Li gor wê Filip ew xwest û wê bi dest xist, wî zarok xwest û ew jî bi dest xist. Niha dor hatiye ser sînemayê? Gelo ew dê wê jî bi dest bixe? Filip diyar dike ku ferq kiriye di dinyayê de tiştên ji hizûr û sikûnetê biqîmettir jî hene. Her çiqas nabêje jî, ev tişta biqîmettir kamera ye. Azweriya kamerayê azweriya malbatê li cem wî kêmtir dike. Meriv dikare vê fam bike: Du azwerî di beroşekê de nakelin. Azweriyek her tim di ser yeke din re ye.

Fîlmên Filip yên amatorane êdî xelatan jî digirin, di televizyonê de jî tên weşandin. Êdî patronê wî hin fîlmên wî qebûl nake, naxwaze çavê wî bi hin kesan bikeve. Kieslowski di ser patron re zehmetiyên li ser sînemayê jî nîşan dide. Ev sansûr ne li ser Filip tenê ye, gava derhênerekî navdar yê Polonyayê tê kulûba wan, ew bi xwe jî behsa sansura li ser senaryoyên xwe dike. Burokrasî xedar e, efû nake. Filip ji ber ku fîlmekî bê dilê patron ji televizyonê re dişîne, wezîfedarê karên kulturî dê ji kar bê avêtin.

Di ser de jina Filip, tevî zaroka xwe wê diterikînin. Filip di nav dubendiyekê de ye. Gelo heta dawî bide dû azweriya xwe ya kamerayê yan li hizûr û sikûneta xwe ya berê vegere? Baş fam dike ku herduyan nikare bi hev re bimeşîne. Hem terka jina wî, hem qewirandina wezîfedar dike ku ew bantê fîlm ji televizyonê re neşîne û biavêje. Ew êdî bi xwe re ye. Tenê. Hildide kamerayê. Gelo berê wê dê bide derve? Na. Ew berê kamerayê dide xwe û qala serboriya xwe dike. Ew hemû azweriya xwe dide hêlekê û ji nû ve bi xwe re dikeve nav nîqaşekê û hesabxwestinekê.

Navê amator di çend cihan de derbas dibe. Anna Wlodarczyk ji Federasyona Fîlmên Amator tê serdana Filip ku ew fîlmê xwe bişîne pêşbaziyê. Di wextê pêşbaziyê de sohbeteke ecêb di navbera Filip û Anna de derbas dibe. Filip jê dipirse, “ka tu çi dikî wekî din?” Anna wî ji lêvan maç dike û jê dipirse ka dizane jê re dibêjin çi û dibêje “amator”. Jê re dibêjin amator. Ji ber ku wê xwe girêdayî û fedayî tu tiştî nekiriye. Ev bi amatorîzma Edward Said re jî li hev dike. Amatorî: Meriv bala xwe bide her tiştî lê tu carî tiştekî heta dawî nizanibe û bi ser de neçe. Meriv têkilî her tiştî bibe lê tu carî heta dawî têkilî tiştekî nebe. Gelo Filip jî ber bi amatoriyê ve diçe?

Di fîlm de hin sehne wekî ji bo sehneyên Dekalogê hatibin ceribandin. Sehneya ku xebatkarek tê şûşeyên vala yên şîr dixwaze û şûşeya tije dide Filip, bi awayekî din di beşê VIan yê Dekalogê de jî derbas dibe, Tomek tê şûşeya vala ya şîr ji Magdayê dixwaze û ya tije didiyê. Xuya ye wan çaxan (niha nizanim) belavkirina şîr li Polonyayê adetekî rojane bû û pir ji şîr hez dikirin. Gerçî li Kurdistanê jî ev adet ne tam weha be jî di ser satilên mast re heye lê niha kêmtir bûye.

Wezîfedarê karên kulturî gava ji Filip re ji ber azweriya wî dibêje tu li destpêka têkçûnekê yî, Filip jî jê re dibêje wa ye tu jî girêdayî pûlan î. Wezîfedar jî diyar dike ku ji ber ku tu tiştekî din ew xwe pê ve girê bide nîne. Di beşê Xan yê Dekalogê de jî bavekî xwedî koleksiyona pûlan ya herî mezin ji du kurê xwe re dihêle. Ew jî berî mirina xwe ne bi zarokên xwe re lê pûlên xwe re girêdayî bû. Lê piştî mirina wî, ev pûl jî bi her awayî dibin sebeba têkçûna her du birayan.

Kieslowski nebêje jî fîlm vê ji me re dibêje: Tu nikarî di heman wextî de bi du tiştan ve girêdayî bimînî. Yan tu dê girêdayî tenê tiştekî bî û profesyonel bî; yan jî tu dê girêdayî ne tu tiştekî bî û amator bî. Te qerara xwe da? Amatorî yan profesyonelî?

(IE/MB)