Manifesto: "Çağdaş Sanatın Bilinçaltının Şifreleri"

"Aslında bütün toplumsal ayaklanmaların ve onların edebiyatını oluşturan manifestoların umudu sanattır. Çünkü, insanları ancak hayal dünyasının, duyuların ve duyguların efendisi sanatın devrimlere inandırabileceği düşünülür."

Ali Artun, yeni kitabında modernizmi ve avangardı anlamak için sanat manifestolarına başvuruyor. Son iki yüzyılın manifestolarını derlediği kitabın adı "Sanat Manifestoları, Avangard Sanat ve Direniş".

Sanatı "ütopyanın manifestasyonu", sanat manifestolarını ise "devrimci hamlelerin şiiri" olarak ele alan yazar, sanatla devrim arasındaki sembolik bağı, sanatın toplum ve siyasetle ilişkisini, sanatın özerkliği meselesini sorguluyor, avangard sanatın bilinçaltını manifestolar aracılığıyla irdeliyor.

"Manifestolar hem birer metin, hem birer olay" diyor yazar, "sanat dininin hem duaları, hem bedduaları."

Sanatsal bir devrim

Artun, sunuşunda ütopya, devrim, modernlik karşıtlığı, toplumsal sanat gibi konulara değiniyor. 19. yüzyılın devrimci siyaset söyleminde sanatın toplumsal dönüşümlere öncülük etmesi fikrini benimseyen birçok sanatçı ve düşünüre yer veriliyor kitapta. 1848 Devrimi'nin ardından yaşanan yenilgiyle, toplumsal sanat düşüncesinin sanatçılar arasında rağbet görmemeye başladığını belirten yazar, sanat için sanat anlayışını Théopile Gautier'nin 1834'te yaptığı, l'art pour l'art açıklamasıyla anlatıyor.

"Gautier'nin sözleri sanatın devrimden vazgeçmesi demek değildir. Tam aksine, hayal gücünün iktidarı için sanatın kendi devrimine sahip çıkması demektir. Sanatın, modernliğin aklına, ahlakına olduğu gibi, siyasetine de meydan okuması demektir. Siyaseti sanatın ele geçirmesi, alt etmesi demektir. Yaratıcılığını siyasal veya toplumsal değil de sanatsal bir devrim için harekete geçmesi demektir."

Manifestonun tematik analizi

Artun, avangardın ve manifestolarının arkasındaki zihinsel ve ruhsal kurguyu anlamak için manifestolarda işlenen ortak temaları inceliyor; ütopya/devrim, şiddet, intihar, nihilizm, arzu-erotizm ve kamu karşıtlığı.

Bu ortak temaların bütün bir direniş tarihini arkasına aldığını ve " avangardın sanat tarihi bağlamındaki ve müzeolojideki temsillerinden öteye, doğasına, sanatın hayatına işaret ettiklerini" ifade ediyor. Bu bölümde 4 Dada Suicides'den notlar da yer alıyor.

Sanat manifestoları derlemesi

"Manifesto, Fransız Devrimi'yle doğuyor: 'Özgürlük! Eşitlik! Kardeşlik!' İki yüzyıllık tarihi boyunca da modernliğin bu vaadin peşine düşecek. 19. yüzyılda vaadini tutmayan burjuvaziye karşı siyasal avangardın öncülük ettiği başkaldırıların çığlığı olacak. 20.yüzyılda ise manifesto formuna sanatın avangardı sahip çıkacak. Çünkü artık umudun sözcülüğünü daha ziyade sanat üstlenecek."

Artun, Sanat Manifestoları derlemesinde okuyucuya manifestolar aracılığıyla bir avangard tarihi şeması sunuyor. Kitapta romantizmden sürrealizme, futurizmden dadaizme, situasyonizmden letrizme, Sex Pistols şarkı sözlerinden Badiou'nun 'Çağdaş Sanat Üzerine On Beş Tez'ine birçok metine ulaşabilirsiniz.

Avangardın modernliğe muhalefetini, sanatsal eleştirinin sosyale etkisini, manifestoların direniş tarihindeki önemini birbirinden farklı metinlerle anlatan kitap, okuyucuya sanattaki başkaldırıyı toplumsalla birlikte kavrayabilmenin yollarını açıyor.(ÇT/BB)

* "Sanat Manifestoları - Avangard Sanat ve Direniş",  der: Ali Artun, İletişim Yayınları, İstanbul, , 2010, 377 sayfa.