“Otoriterlik Virüse Çare Değil, ‘Neşen Yerinde Tedbirleriyle’ de Salgınla Baş Edilemez”

Fotoğraf: Anadolu Ajansı

Türkiye  salgın  sürecine nasıl bir haldeyken girdi ve salgın nasıl yönetiyor?

Birincisi; Türkiye ekonomisi fevkalade  güçlükler içindeyken  salgınla karşı karşıya kaldı, ekonomi  vahim seyrediyordu. Ekonomi iç ve dış kaynak sıkıntısı yaşıyordu, ciddi  bir darboğaz ve bunalım durumu söz konusuydu. 

İkincisi; AKP döneminde  uygulanan yanlış sağlık politikaları nedeniyle birikimli sorunlar yaşanmaktaydı. Sağlık politikası şehir hastaneleri  eksenine  kaydırılmış  bulunuyordu. Pek çok  sağlık  kurumu  şehir hastanelerine geçiş nedeniyle kaldırılmış  durumdaydı. Yeni sistemin mali yükünü ve işlemezliğini  tartışıyorduk.  Gelecek 25 yıl boyunca  20 şehir hastanesine 140 milyar Dolar’ın üzerinde kamu bütçesinden kaynak ayırmayı taahhüt etmiş olduğumuzu konuşuyorduk. Sağlık sistemimiz, AKP döneminde özel sektör ağırlıklı bir yapıya  dönüşmüştü. Güçlü bir ekonomiye ve sağlık sistemine sahip değildik.

Türkiye; tarım, eğitim, savunma, dış politika gibi pek çok sektörde  iyi yönetilemiyordu. En büyük problem yargı ve adalet  sistemindeydi. Hak ve özgürlüklerin  sınırlandığı, yargıda bağımsızlığın ortadan kalktığı, otokratik bir ülke hüviyetindeyken  COVİD19  kapımızdan içeri girdi. Ekonomide, sağlıkta ve adalette devasa sorunlarla karşı karşıya kalmışken pandemi ortaya çıktı.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi

Türkiye, CHS ile (cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi)  denilen bir sistemle 23 aydır yönetiliyor. CHS, tek adam rejimi denilen,  demokrasi denilemeyen bir rejimin adıdır. Bu sistemle birlikte  pek çok  kurum, örneğin  başbakanlık müessesesi  kaldırılmıştı, 23 aydır ülkede başbakanlık müessesesi yok, yani Türkiye’nin yönetim hafızası, kiti ortadan kalkmış durumda.

Geçen süre zarfında görüldü ki, Cumhurbaşkanlığı  hükümet sistemi denilen sistem zafiyetlerle dolu ülke idare edilemiyor  -bu sistemi getirenlerde  idare edilemediğini  ifade ediyor -  sistem işlemiyor, lokomotif vagonları çekemiyor, raylar bozuk ve vagonlar tek tek devriliyor, sağlık  vagonu da  bunlardan biri. Ülkemiz hiç iyi durumda değil ve otokratik  tek adam rejimi ile hiç iyi yönetilemiyor.

Baskıcı rejimle, salgın ile mücadele edecek politikaların  kurgulanmasında kifayetsizlik söz konusu, umarsızlık, beceriksizlik, organizasyon yeteneksizliği ve çaresizlikle karşı karşıya kalındığını  görüyoruz.

Türkiye en fazla  Umre ve Hac ziyareti  yapan ülkelerdendir

Türkiye yılda 450 bin umre ziyareti yaptırıyor, yaklaşık 80 bin de hac ziyaretçisi var, 2020 için 83 bin kişi belirlendi. Virüs nedeniyle  , umre ziyaretini Suudi Arabistan yasakladı, dolayısıyla o en son gelen  kafileden  başka giden olmadı.  Ancak hac kayıtları ve işlemleri Diyanet İşleri Başkanlığında devam ediyor, hacda herhangi bir problem yok! Yola devam! Geçen hafta Antalya’da 800 Diyanet personeline hac eğitimi verildi.  Ancak THY uçuş yapmıyor!  Diyanet İşleri Başkanlığı’nın  sitesine baktığınızda  şu anonsu görüyoruz. “ Hacca gitmek isteyenlerin kayıtları 15 Mayıs 2020 tarihine kadar uzatılmıştır”  22 Haziran’la 25 Temmuz’da gidişlerin, dönüşlerin de 6 Ağustos ve 2 Eylül’de olacağı belirtiliyor.  Yani hacda bir kısıtlama yok, umre yasak ama hac henüz yasak değil.

Türkiye’nin bir karantina politikası ve altyapısı var mı?

Vakalar görülmeye başlamışken sadece  Suudi Arabistan topraklarından 21 bin  umre ziyaretçisi memlekete döndü.  21 bin kişinin geleceği biliniyordu. Neden umreye  gönderildiler, o da ayrı  konu ama dönüşleri bir acayipti.  Çünkü, Çin’de görülmeye başlayan Covid19  virüsü 3 aydır devam eden bir gelişmeydi. Çin, gecikmeli de olsa tedbirlerini aldı, ancak Çin’in Mekke ve Medine’ye, umreye giden 21 bin kişisi yoktu, İtalya’nın umre ziyaretçisi yoktu.

Umreden  dönen  en son parti,  21 bin  vatandaşın  9 bini yaka paça  karantina alt yapısı olmayan  öğrenci yurtlarına  yerleştirildiler.  Gelenlerin hava limanlarında da ciddi  kontrollerinin yapılmadığına da tanık olduk. 12 bin vatandaş ise  memleketin her bir tarafına dağıldılar. Türkiye’de hacca gidenlerin yüzde 81’i 50 yaş üstü, umreye gidenlerin yüzde 63’ ü 50 yaş üstü olduğunu derkenar edelim. 

Şunu da not etmekte fayda var,  umreden son turdan önce gidip  dönenler hakkında da bilgi sahibi değiliz. Çin’de virüsün görülmesinden sonra kaç kişi  gitti geldi bilmiyoruz.  

Son umre kafilesinin bir kısmı  dönüşlerinde  öğrenci   yurtlarına yerleştirdi. Kaldıkları yerleri ve tıbbi  olanakları görünce içlerinden   isyan  edenler oldu, bunların bir kısmı ancak kamuoyuna yansıdı, torpilliler konvoydan, yurtlardan  çıkarıldı. Gelen 21 bin umrecinin 12 bini memleketlerine  evlerine gönderildi. Bunlara sadece nasihat edildi “14 gün boyunca evden çıkmayın!” dendi.  Zaten ilk vakalar umre dönüşünden gelenler ve aile üyeleri  içinden çıktı .

Karşımızda 21 bin umre ziyaretçisinin  dönüşünü organize edememiş bir yönetim var.  Umre ziyaretlerinden dönen insanların, 9 bini ‘sözde karantinadalar’ sözde diyorum çünkü öğrenci yurtlarına yerleştirildiler,  yurtlar karantina alt yapısı olamayan yerlerdi,   karantina altyapısı hazırlanmış değildi, bunların geleceği de belliydi. Gelenlerde zaten buraları görünce isyan ettiler.

Tüm yaşananlara baktığımızda şunu anlıyoruz. Türkiye hali hazırda  karantina donanımına ve karantina yürütme becerisine, politikasına, kadrosuna sahip değil.

Diyanet’in Mekke ve Medine de hastaneleri var! 2013’te Coronavirüsü!

Diyanet İşleri Başkanlığımız Mekke ve Medine’de iki hastaneye, Arafat’ta da 400 metrekarelik  sağlık çadırına sahip bulunuyor. Çok sayıda sağlık ocakları, ambulansları var, kutsal topraklarda!  Mekke’deki hastane, 16 katlı bir binada, tam donanımlı, 150’ye yakın doktor görev yapıyor,  oraya gidenlere uzun yıllardır  sağlık hizmeti veriyor.  Ayrıca 2018’de sağlık bakanlığı da, Suud yönetimiyle bir protokol imzalamış, onlar da hastane açma hazırlığı içindelermiş. 

3 Ekim 2013 tarihinde,  kutsal topraklarda faaliyet  gösteren hastaneleri basına gezdirmişler,  Anadolu Ajansı da  bir haber yapmış,  haberde hastanelerin ‘ne muhteşem olduğundan,  kapasitelerinden , hizmetlerinden , 400 metrekarelik klimalı sağlık çadırından’   bahsediliyor.  AA haberinin  son cümlesi çok ilginç geldi,  aktarıyorum :  “hac öncesi endişeye neden olan ağır akut solunum yetmezliği sendromu, SARS hastalığına benzer belirtilerine neden olan koronavirüsü konusunda da şimdiye kadar olumsuz bir durum yaşanmadı. S. Arabistan yetkilileri koronavirüsü içinde gerekli önlemlerin alındığını  açıkladı.”

Dikkatiniz çekerim;  Ekim 2013’te  bugünkü Covid19’un abisi, ablası kol geziyor oralarda ve habere  konu oluyor.  Belli ki konu, o zamandan  bu yana biliniyor, oradaki  Diyanet hastaneleri  bilgi sahibi. Hac ve umre bölgeleri her daim  korona çeşitlerinin kovanları durumunda. Yıl boyunca , her türlü virüsü taşıma potansiyeline sahip  milyonlarca insan  buraları ziyaret ediyor.

Siz tüm bunlara rağmen önlem almıyorsunuz, haydi bıraktım önceki kafileleri, en son 21 bin kişiyi, üstelik  virüste ortaya çıkmışken  neden umreye gönderiyorsunuz?  Neden gelişlerini yayılımı önleyecek şekilde organize etmiyorsunuz? Umre ziyaretçilerine kutsal topraklardaki hastanelerde ön  bir tarama yapılamaz mıydı?  Vakalar ayıklanamaz mıydı?  Bazı testler yapılamaz mıydı?  Bazı  önlemler alınamaz mıydı?  Hepsini aynı uçaklara doldurup getirdik. Hastanelere ilişkin haberlere baktığınızda 5 TIR  ilaç gittiği de söyleniyor. Çin’de ve dünyada vakalar başlamışken, bu gidiş ve dönüşler yaşandı.  İnsanların virüsün içine girip çıkmasına  neden müsaade ediyorsunuz?  Ezcümle,  sadece son  umre ziyaretçilerini  bile ele  aldığımızda  corona salgınına ilişkin sürecin iyi  yönetilemediğini görüyoruz,

Türkiye’de karantina işleri nasıl işliyor? Karantina eğitimi yapılıyor mu?

Deprem sonrasında nasıl çaresiz kalmışsak, hatırlayın o günleri 20 yıl önce yaşadıklarımızı, sanki deprem bölgesi ülkesi değilmişiz gibi deprem konusundaki çaresizlikler  yaşamıştık, vatandaşın ve  devletin ne kadar  bilgisiz , yetersiz ve duyarsız olduğunu görmüştük. Deprem toplanma yerleri bile tespit edilmemişti. Salgında bir afettir ve salgında  karantinalar çok önemlidir.

Sağlık Bakanlığı bünyesinde Halk Sağlık Genel Müdürlüğünün altında Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele Daire Başkanlığı var, karantina işlerinin  bu birimde olması gerekiyor, ayrıca  Diyanet İşleri’nde  ve Sağlık Bakanlığı’nda adının başında ‘karantina’ olan bir birim  görülmüyor, karantina müdürlüğü , başkanlığı gibi bir birim  görülmüyor. Hac ve umre eğitimi yapılıyor, bunu biliyoruz, peki  ülkemizde karantina eğitimi yapılıyor mu? Karantina eğitimli, donanımlı  ne kadar ekibimiz, kadromuz var?  Doğrusu pek bir şey bulamadım. 

Karantina tarihimize bakış: Lozan’da karantinalar konuşuldu! 

Çok gerilere gitmeyelim,  1878’den itibaren Osmanlı-Rus savaşından bu yana  geldiğimizde  Osmanlı -Türkiye  yönetimlerini meşgul eden  önemli konulardan biri karantinalardır. Karantina işi o kadar önemlidir ki, Türkiye’nin  kurucu anlaşması olan  Lozan müzakerelerinde görüşme başlıklardan biridir.

Osmanlı’da  limanlarda ve  hudutlarda  karantina yönetimleri vardır. Zaman içinde karantina bölgelerinin yönetimi  yabancılara  kapitülasyon  olarak verilmiş,  “biz idare edemiyoruz, sen idare et , gelirleri de senin olsun” demişiz. Lozan’da başlık olması da bu  nedenle. Lozan’da  kapitülasyon sahibi devletler  “siz buraları yönetemezsiniz”, “yönetemediğinizde de tüm  Avrupa’yı salgın sarar, ülkelerimiz etkilenir “ diyorlar. Ciddi, çetin müzakereler oluyor , “beceremezler bu işi” demekle birlikte, elbette gelirden de olmak istemiyorlar.

Salgın hastalıklar  tarihimiz acılarla doludur,  Osmanlı-Rus savaşından bu yana savaşlarda ölenlerin misli misli salgın hastalıklardan ölen askerlerimiz, sivil insanımız  vardır. Balkan harbinin trajedisi inanılmazdır.  Balkan bozgununun büyük bir bölümünü bulaşıcı hastalıklardan  yaşamışızdır. Ordunun önemli bir bölümü ve halk  bulaşıcı hastalıklara teslim olmuştur. Dönemin Sadrazamı - Başbakanı Mahmut Şevket Paşa, Balkan savaşı sırasında yaşanan bu trajedi ile ilgili olarak , “gerek askeri gerekse sivil alanda en geri olduğumuz konu sağlık hizmetlerini organize edemeyişimizdir. Geçen yıl bütçeden aldığım 460 bin altın bile kullanılamadı” der.

AKP –Erdoğan iktidarının bugünkü karantina anlayışına baktığımızda da durumun vahametini görüyoruz. Çin’den, İtalya’dan da ders alınamadan işlerin yürütüldüğü ortada. Diyanet İşleri Başkanlığınızın her şeye donanımı var ama salgınlar hakkında  donanımı ve  ajandası yok. Salgın ülkelere yayılmışken umre dönüşlerini bile organize etmekten yoksun durumdalar.

Türkiye’de umre ve hac ziyaretlerinin salgınla bağlantısını kurmadan  meseleye yaklaşmak  ciddi  bir eksiklik oluyor.   Salgınlar,  afet yönetimi gibi mücadeleyi  ve organizasyonları gerektirir.  Karantina yönetimleri ciddi  bilgi birikimi ve iyi kadrolar gerektirir. Hatırlayın Birleşmiş Milletlerin , Dünya  Sağlık Örgütünün ebola  ve benzeri salgınlarında salgının  yaşandığı ülkelerde oluşturdukları organizasyonları. Karantina politikası,  karantina tedbirleri, karantina bölgelerinin yönetimi hususu ciddiye alınmadan bu işlerle mücadele edilmesi  pek mümkün gözükmemektedir.

Yakın tarihimiz boyunca  hem  Anadolu’da hem de Rumeli’de  sıtmadan, trahomdan, veremden, koleradan, tifüsten  insanlar kırılmıştır. Birinci dünya savaşında doğu cephesinde soğuktan çok tifüsten, tifodan ölenlerle  kırılmıştır. Dolayısıyla salgın ve karantina  deneyimiz bilgimiz var  ama yakın zamanda bu alanda hafızası olan kurumları ortadan kaldırdık, 2011 ‘de karantina bilgi birikimimizi, aşı bilgi birikimimiz olan Hıfzıssıhha Enstitüsünü kapattık. Aşı işi özel sektöre ihale edildi.

Beceriden, bilgiden  yoksun yaklaşımlara  ancak bu kadar. Ayrıca ağırlıklı  bir  kamu faaliyeti olan sağlık sektörünüz  özel sektöre de  kaydırılmış durumda. Sağlık Bakanınız bile özel hastane sahibi. Gayri ciddi otokraside işler böyle yürüyor.  Salgına karşı açıkladığınız tedbirlerden de  bu anlaşılıyor, İlan edilen ‘neşen yerinde tedbirleri’ de bu işi ciddiyetinin farkına varılamadığını  gösteriyor .  Dünya çapında bir salgında Tedbirler böyle mi açıklanır?   Böyle mi  söylenir? “Neşen yerinde!” ‘Neşen yerinde tedbirleri’  tarihteki yerini aldı. “Ekmek bulamazlarsa pasta yesinler” gibi.. (AB/RT)

*( Bu yazı  23 Mart 2020 tarihinde Açık Radyo’da   gerçekleştirilen Ali Bilge ile Ekonomi Politik programı esas alınmak suretiyle düzenlenmiştir.)