“Eylem planı kâğıtta, insan hakları rafta kaldı”

Fotoğraf: TİHV

Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), 2021 Türkiye İnsan Hakları Raporu’nu bugün yayınladı.

Raporda, İnsan Hakları Eylem Planı’nın açıklandığı 2021 yılında, Türkiye’nin insan haklarında yine karanlık bir tabloya tanıklık ettiği belirtildi.

Ayrıca, operasyon ve saldırılarda yaşanan ölümlerden diğer işkence ve kötü muamele olaylarının dağılımına, yasak ve engellemelerden ırkçı saldırılara, seçilmişlerin tutuklanmasından HDP hakkında açılan kapatma davasına kadar pek çok başlığın, Kürt sorununda gelinen kaygı verici duruma işaret ettiği değerlendirmesi yer aldı.

Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) raporuna göre 2021 yılında;

• En az 2 bin 991 kişi yaşam hakkı ihlalleri sonucu öldü.
• En az 449 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı.
• En az 303 eyleme polis müdahale etti, 91 toplantı ve gösteri kolluk güçleri tarafından engellendi. Bu müdahalelerde en az 3 bin 701 kişi fiziksel şiddet kullanılarak gözaltına alındı, 55 kişi yaralandı.
• En az 54 gazeteci ve basın çalışanı gözaltına alınırken, 2’si tutuklandı. Süren davalarda 41 gazeteciye 87 yılı aşkın hapis cezası verildi.
• Seçilmiş milletvekilleri, belediye başkanları ve diğer yerel yöneticiler gözaltına alındı, tutuklandı. Sendika, siyasi parti, dernek, vakıf yöneticilerinin evleri basıldı. 
• Rapordaki verilerin, 2021’in Kürt sorunu bağlamında ağır ve ciddi insan hakları ihlallerinin yoğun yaşandığı bir yıl olduğunu gösterdiği ifade edildi.

Hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği bir yıl

Raporda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2 Mart 2021 tarihinde açıkladığı İnsan Hakları Eylem Planı’na (İHEP) ilişkin ayrıntılı bir değerlendirmeye yer verildi.

İHEP’in açıklandığı 2021 yılının, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekildiği, “fiili OHAL” uygulamalarının sürdürüldüğü, insan hakları savunucularının yargılanıp, tutuklandığı, parti kapatma davalarının açıldığı, hak ve özgürlüklerin sistematik olarak ihlal edildiği bir yıl olduğu vurgulandı.

Raporda ihlallerin sıralandığı bazı başlıklar şöyle:

İş cinayetleri

TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin hazırladığı rapora göre, 2021 yılında toplam 2991 kişi yaşam hakkı ihlalleri sonucunda öldü. Yaşam hakkı ihlallerinde başı yine iş cinayetleri çekti. Geçen yıl 2170 kişi çalışırken hayatını kaybetti.

Operasyon ve saldırılar

Operasyon ve saldırılar sonucu 8’i sivil, en az 405 kişi yaşamını yitirdi; 73 kişi yaralandı. 

Türkiye sınırları içindeki operasyon ve saldırılarda en az 144 kişi, IKBY sınırları içinde 244 kişi, Suriye sınırları içinde de 15’i asker, 2’si polis, toplam 17 kişi öldü.

“Dur” ihtarları

2021 yılı içinde 19 ayrı olayda yargısız infaz, dur ihtarı, rastgele ateş açma, sonucu 1’i çocuk, 4’ü başka ülke vatandaşı veya mülteci, toplam 9 kişinin yaşamını yitirdiği, 2’si çocuk, 13’ü başka ülke vatandaşı veya mülteci 23 kişinin yaralandığı tespit edildi.

Mayınlar, patlayıcılar

Beş ayrı olayda kara mayınları ve sahipsiz patlayıcılar sonucu 2’si çocuk 6 kişinin yaşamını yitirdiği, 1’i çocuk 5 kişinin yaralandığı tespit edildi. Beş olay da operasyonların yoğun yaşandığı bölgelerde meydana geldi.

Zırhlı araç kazaları

2021 yılı içinde polise, jandarmaya ve diğer resmi kurumlara ait araçların sebep olduğu tespit edilen 9 ayrı olayda toplam 4 çocuğun yaşamını yitirdiği, 6’sı çocuk 10 kişinin yaralandığı tespit edildi. 9 olaydan 7’si de operasyonların yoğun yaşandığı bölgelerde meydana geldi.

Gözaltında, kışlada şüpheli ölümler

Birol Yıldırım’ın, yanında çalışan kişilerin gözaltına alınması sonrası gittiği Esenyurt’taki polis merkezinde şüpheli biçimde yaşamını yitirmesine de raporda yer verildi. Yıldırım’ın karakol amiriyle tartıştıktan sonra gözaltına alınıp, nezarethane yerine kameraların olmadığı mutfağa götürüldüğü iddia edilmişti.

Rapora göre 2021 yılında en 14 kişi askerlik hizmetini yaparken şüpheli biçimde hayatını kaybetti.

Irkçı saldırılar

2021 yılı içinde tespit edilen 8’i mültecilere ve başka ülke vatandaşlarına, 19’u Kürtlere yönelik 27 ırkçı saldırı sonucunda 12 kişi yaşamını yitirdi, 31 kişi ise yaralandı.

Rapora göre, Kürtleri hedef alan ırkçı saldırılarda toplam 9 kişi yaşamını yitirdi, 26 kişi yaralandı. Mültecilere ve Türkiye dışında başka ülkelerin vatandaşlarına yönelik 8 ırkçı saldırıda ise 3 kişinin yaşamını yitirdiği ve en az 5 kişinin yaralandığı tespit edildi.

Bolu ve Fatih belediyelerinin mültecileri hedef aldığı için eleştirilen ayrımcı kararlarına da raporda yer verildi.

Cezaevlerinde, yargıda ‘Kürtçe’ engeli

Raporda, Kürtçe yayınların cezaevine girişinin çeşitli yöntemlerle engellendiğine ya da zorlaştırıldığına, kimi cezaevlerinde mahpus görüşmelerinde Kürtçe’nin kullanılmasının ya da Kürtçe şarkı söylenmesinin disiplin soruşturması gerekçesi yapıldığına ilişkin tespitlere yer verildi.

Davalarda Kürtçe savunma yapmak isteyenlerin karşı karşıya kaldığı zorluklar ve Kürtçe kültür-sanat etkinliklerine yönelik engellemelere dair de örnekler yer aldı.

COVID-19 kaynaklı 61 bin ölüm

Resmi verilere göre 61 bin 480 kişinin Covid-19 salgını nedeniyle öldüğü 2021 yılında, 198 sağlık çalışanının, 7 mahpusun ve 625 işçinin salgın kaynaklı yaşamını yitirdiği tespit edildi.

Evde, sokakta, karakolda işkence

2021 yılı içinde tespit edilen en az 152 ayrı olayda 19’u çocuk, 14’ü mülteci, en az 449 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı ve en az 18 kişi yaralandı.

Tespit edilen bu 152 olayın 19’u ev baskınları sırasında, 87’si açık alanlarda ve 44’ü resmi gözaltı merkezlerinde meydana geldi. 2 ayrı olayda ise zorunlu askerlik görevini yapmakta olan 2 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı.

152 olayın 112’sinde işkence ve diğer kötü muamelenin failinin polis olduğu tespit edildi. 19 olayda ise faillerin asker, 10 olayda bekçi, 11 olayda zabıta/özel güvenlik birimleri olduğu tespit edildi.

En az 30 olayda ise toplam 32 kişi polisin veya kendini polis/istihbaratçı olarak tanıtan kişilerin ajan olmaları yönünde baskılarına ve tehditlerine maruz kaldı.

Sokağa çıkma yasakları

TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin tespitlerine göre 2021 yılı içinde Bitlis’te 9 ve Mardin’de 10 kez olmak üzere toplam 19 kez ve 41 gün sokağa çıkma yasağı ilan edildi.

Cezaevlerinde hak ihlalleri

Cezaevlerinde başta sağlık ve yaşam hakkı olmak üzere, temel insan haklarının yoğun bir şekilde ihlal edildiği vurgulanan raporda, şu değerlendirme yer aldı:

“2021 yılı içinde cezaevlerinde en az 29 mahpusun yaşamını yitirdiği tespit edilmiştir. Resmi açıklamalardan ve basında yer alan haberlerden 7’si COVID-19 salgını nedeniyle olmak üzere 18 hasta mahpusun yaşamını yitirdiği tespit edilmiştir. 12 ayrı olayda intihar nedeniyle 9 mahpusun yaşamını yitirdiği, 3 mahpusun ise yaralandığı iddia edilmektedir. 2 mahpusun ölüm nedeni ise açıklanmadı.”

Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) 2021 Türkiye İnsan Hakları Raporu’na buradan ulaşabilirsiniz. (PDF)

(AS)