Kazakistan Cumhurbaşkanı 5 ülkeden yardım istedi

* Fotoğraflar: Reuters

Haberin Kürtçesi için tıklayın

Kazakistan'da akaryakıt fiyatlarına yapılan zamların ardından başlayan ve ülke çapına yayılan protestolar devam ederken, Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Rusya ve beş eski Sovyet ülkesinin üye olduğu Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'nün (CSTO) devlet başkanlarına, "terör tehdidine karşı yardım etmeleri için talep gönderdiğini" duyurdu.

Ülke genelinde olağanüstü hal (OHAL), gece sokağa çıkma yasakları ve toplantı yasakları getiren Cumhurbaşkanının açıklaması televizyondan canlı yayınlandı.

Daha sonra CTSO'nun Başkanı Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Facebook'tan yaptığı açıklamada, ittifakın "kısıtlı bir süre için" barış gücü gönderebileceğini belirtti. 

• NOT: Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'nde Ermenistan, Belarus, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan ve Kazakistan bulunuyor.

Eylemler sürüyor

Bu arada ülke çapına yayılan protestolar devam ederken, sadece bazı bölgelerde etkili olan internet erişimi kesintisi tüm ülkeye yayıldı. İnternet izleme grubu NetBlocks, ülkenin "ulusal çapta bir internet kesintisinin ortasında" olduğunu bildirdi.

OHAL'e karşın ülkenin en büyük kenti ve eski başkent Almatı'da göstericiler belediye binası ve havalimanını bastı. Yine Almatı'da sopalar ve demir çubuklar taşıyan kalabalık bir grup, belediye başkanının ofisine girdi. 

Protestocular Almatı'daki uluslararası havalimanın da kontrolünü ele geçirdi. Almatı Havalimanın basın sekreteri, Kazak haber sitesi Orda.kz muhabirine yaptığı açıklamada, "Protestocular havalimanına ulaştı. İlk haberlere göre yaklaşık 45 protestocu havalimanının kontrolünü ele geçirdi. Onların girişiyle personelimiz havalimanından ayrıldı" dedi. Sözcü, protestocuların kontrolü ele geçirdiğinde havalimanında yolcu olmadığını söyledi. Kuveytli havayolu şirketi Jazeera Airways de Almatı'ya uçuşlarını durdurduğunu duyurdu.

Video of vandalized vehicles at Almaty airport: Gelandewagen, Range Rover, Porsche https://t.co/iUhgCTEF60 pic.twitter.com/5ed7cVyTTH

— Liveuamap (@Liveuamap) January 5, 2022

Hükümet yanlısı gazetecilerden Yerbol Yedilov'un "Yerbol Online" adlı Telegram kanalında paylaştığı görüntülere göre protestocular Nazarbayev'in memleketi olan Taldıkurgan'da Nazarbayev'in bir heykelini yıktı.

Protestolara katılan 55 yaşındaki bir kadın, "Nazarbayev ve ailesi, bankacılıktan otoyollara ve doğalgaza kadar tüm sektörleri tekelleştirdi. Bu protestolar yolsuzluğa karşı” dedi.

• NOT: Yaklaşık 30 yıl boyunca ülkeyi yöneten kurucu lider Nursultan Nazarbayev 2019'de devlet başkanlığından ayrılmış, yerine onun desteklediği Kasım Cömert Tokayev seçilmişti. 81 yaşındaki Nazarbayev devlet başkanlığından ayrılmasına rağmen ülke yönetiminde hâlâ etkin ve "Ulusun Lideri'' sıfatıyla yargı muafiyeti gibi bir dizi ayrıcalığa sahip.

"Kriminal gruplar devrede"

Almatı'da devam eden gösterilerde şehrin emniyet müdürü Kanat Taimerdenov, "radikal grupların 500 sivile saldırdığını ve yüzlerce işyerinin yağmalandığını" aktardı.

Rusya haber ajansı RIA'nın aktardığına göre ise Kazakistan İçişleri Bakanlığı, ülke genelinde sekiz emniyet mensubunun öldürüldüğünü, 317'sinin de yaralandığını açıkladı.

Protestolarla ilgili çeşitli şiddet görüntülerinin paylaşılması ve polisin protestocuların sivil halka saldırdığını iddia etmesinin ardından sosyal medya hesabında yazan İstanbul Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doçent Hakan Güneş, şunları söyledi: 

“Halkın taleplerini savunmak değil, eylemini çalmak için kriminal gruplar devrede. Süreci protestodan yağma ve hedefsiz şiddete yöneltenler yerel mafya ağlarını kullanan iktidar içi klikler.”

Dünyadan tepkiler

Londra merkezli düşünce kuruluşu Chatham House'un Orta Asya Uzmanı Kate Mallinson, "Protestocular Kazak hükümetinin ülkeyi modernize edememesi ve her kademeden insanın hayatını etkileyecek reformları hayata geçirememesi nedeniyle derin bir kırgınlık ve kızgınlık içinde" dedi.

ABD yönetimi itidal çağrısı yaparken, Rusya'nın "Protestoların arkasında ABD var" iddiasının gerçeği yansıtmadığını belirtti.

Ukrayna'da sürgünde bulunan Kazak muhalif lider Muhtar Ablyazov, protestoları koordine etmek için Kiev'de bir merkez kurduğunu belirtti ve sokağa çıkan Kazakların kendisiyle iletişime geçmesi için iki telefon numarası yayınladı.

Kazakistan’da ne oluyor?

Ülkede olaylar geçtiğimiz Pazar günü hükümetin LPG’ye uygulanan tavan fiyatları kaldırmasıyla başladı. Hükümetin bu hamlesiyle birlikte LPG fiyatları iki katına çıkarken halk da Pazar gününden itibaren ülkenin akaryakıt üreten bölgesi Mangistau başta olmak üzere birçok yerde sokağa çıktı. 

Protestolar üzerine geri adım atan devlet, Mangistau eyaletinde fiyatları düşürme kararı aldı. Meydanda toplananlar hakkında cezai işlem uygulanmayacağı sözünü de verildi.

Fakat ülkenin birçok noktasında insanlar protesto gösterilerine devam etti. Gazeteci Nazgul Kenzhetay, hükümetin adımlarına karşılık eylemlerin devam etmesine ilişkin Twitter hesabından yaptığı paylaşımda protestoların tek nedeninin gaz fiyatına yapılan zam olmadığını yazdı:

"Kazakistan'daki protestoların ana sebebi sadece gaz fiyatının yükselmesi değil. Orta Asya'nın en zengin petrol ülkesinde yaşamalarına rağmen, yüksek işsizlik ve refah seviyesinin düşüklüğü, ardı ardına gelen zamlar halkı sokaklara döktü."

4 Ocak akşam Almatı’da binlerce gösterici ile güvenlik güçleri karşı karşıya gelirken hükümet karşıtı sloganlar atan kalabalığa polis göz yaşartıcı gazla müdahale etti. Bölgede Telegram, Signal ve WhatsApp gibi mesajlaşma uygulamaları kullanılamazken, eylem haberlerinin yer aldığı iki internet sitesi kapatıldı.

Cumhurbaşkanı Tokayev, çatışmalar nedeniyle Almatı ve Mangistau’da, 19 Ocak'a kadar olağanüstü hal (OHAL) ilan etti. 5 Ocak sabahı itibariyle Başbakan Askar Mamin başkanlığındaki hükümet istifa ederken Cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamaya göre Başbakan Vekili görevini daha önce Başbakan Yardımcısı olan Alihan Smailov’un yürütmesi kararı alındı.

5 Ocak'ta artarak ve ülkenin her yerine yayılarak devam eden protestolar üzerine Cumhurbaşkanı önce başkent Nur Sultan'da, ardından ülkenin tamamında OHAL ilan etti. 19 Ocak'a kadar devam edeceği açıklanan OHAL kapsamında saat 23.00'ten 07.00'ye kadar sokağa çıkma yasağı uygulanması kararı alındı.

(TP)

* Kaynak: BBC Türkçe, Reuters, Guardian