“OHAL ilanıyla depremin yarattığı ağır kriz gizlenmek istendi”

Fotoğraf: AA

Haberin Kürtçesi / İngilizcesi için tıklayın

“Rapordaki ihlaller, hakikati görünmez kılmak amacıyla hak bakış açısının tümüyle terk edildiğini endişe verici bir şekilde ortaya koyuyor.”

Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), 6 Şubat’taki Maraş merkezli depremler sonrasında meydana gelen hak ihlallerine dair raporunu açıkladı.

Rapor, TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin yazılı ve görsel basın, uzmanlık ve meslek örgütleri ile diğer insan hakları örgütlerinin yaptığı açıklama ve raporların taranmasıyla hazırlandı.

TİHV rapordaki değerlendirmesinde, deprem bölgesinde yürürlüğe konulan olağanüstü hale (OHAL) değindi:

“Siyasal iktidar, OHAL ilan etmek suretiyle, sosyal devletin yok oluşunun yol açtığı ağır krizin görünürlüğünü gizlemek istemektedir. OHAL ilanı, toplumun söz konusu krizi kendi dayanışmasıyla aşma çabasına yönelik bir darbe niteliğindedir. Yurttaşların yaşamını, sağlık ve esenliğini siyasal çıkarlar uğruna heba etmektir.”

Hak ihlalleri

Raporda, 6 – 27 Şubat 2023 arasında yaşanan insan hakları ihlalleri özeti şöyle sıralandı:

• Deprem bölgesindeki cezaevlerinde kolluk güçlerinin müdahalesi sonucunda 3 mahpus yaşamını yitirdi, 9 mahpus yaralandı.
• Gözaltında işkence ve diğer kötü muamele sonucu 1 kişi yaşamını yitirdi.
• En az 2 kişi linç girişimine maruz kaldı.
• 9 ayrı olayda toplam 17 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı. 1 kişi yaşamını yitirdi. En az 10 kişi yaralandı.
• Deprem bölgesinde refakatçisi olmayan 1902 çocuktan 1820’sinin kimliği tespit edilirken 82 çocuğun ise kimliği tespit edilemedi.
• Deprem bölgesinde haber takibi yapan en az 22 gazeteci, 11’i kolluk kuvvetleri 11’i sivil kişiler tarafından olmak üzere müdahaleye maruz kaldı, en az 1 gazeteci yaralandı, 4 gazeteci gözaltına alındı. Ayrıca 1 yabancı gazetecinin ülkeye girişine izin verilmedi.
• Sosyal medya paylaşımları gerekçesiyle 2 gazeteci, ‘halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma’ iddiasıyla tutuklandı.
• Depremle ilgili sosyal medya paylaşımlarına ilişkin başlatılan incelemeler sonucunda 575 kişi hakkında işlem yapıldı, 141 kişi gözaltına alındı, 27 kişi tutuklandı.
• RTÜK tarafından, “Büyük Felaket Özel Yayını” programı nedeniyle Halk TV kanalına ve “18 Dakika” programı nedeniyle Tele 1 kanalına 5’er kez program durdurma ve idari para cezası verildi.
• RTÜK tarafından Tele 1 kanalında yayınlanan “Forum” programı, FOX TV kanalında yayınlanan “Orta Sayfa” programı ve Halk TV’de yayınlanan “Halk Meydanı” programlarındaki deprem ve arama kurtarma çalışmalarıyla ilgili eleştiriler nedeniyle her üç kanala ayrı ayrı idari para cezası verildi.
• Depremle ve deprem sonrasında üniversitelerde eğitimin uzaktan sürdürülmesi kararıyla ilgili 10 barışçıl toplantı ve gösteriye müdahale eden kolluk kuvvetleri, 246 kişiyi işkence ve diğer kötü muamele niteliğindeki uygulamalara maruz bırakarak gözaltına aldı.
• Depremzedeler için yardım malzemesi toplayan yurttaşlar, sivil toplum örgütleri, siyasi parti ve belediyeler en az 20 kez engellendi. 16 kişi gözaltına alındı, 6 kişi keyfi biçimde özgürlüklerinden alıkonuldu, en az 1 kişi fiziksel şiddete maruz kaldı, 1 kişiye ise para cezası uygulandı.
• En az 7 olayda kolluk kuvvetleri, kaymakamlık ve AFAD tarafından toplanan yardım malzemelerine el konuldu.
• Yardım toplama faaliyetine yönelik silahlı saldırı sonucu 1 kişi yaralandı.
• Gelecek Partisi tarafından gönderilen 100 TIR’a, HDP tarafından toplanan 1500 çadıra, 8 tır ve 2 kamyon yardım malzemesine, 30 konteynere, 120 jeneratöre el konuldu.

İşkence ve kötü muamele

Raporda, OHAL ilanıyla gözaltın süresinin 7 güne çıkarılmasının işkence yasağı ihlalleri açısından risk oluşturduğu ifade edildi: “OHAL ilanı ve gözaltı süresinin uzatılmasından sonra deprem bölgesinden başta işkence yasağı ihlalleri olmak hak ihlali iddia ve haberlerinde bir artış görülmesi endişe verici. TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin tespitlerine göre 9 ayrı olayda toplam 17 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı. 1 kişi yaşamını yitirdi, en az 10 kişi yaralandı. İki olayın dışında hepsi açık alanda meydana geldi. 4 olayda fail polis iken 3 olayda fail askerdi. 1 olayda fail hem polis hem askerdi. 1 olayda ise fail tespit edilemedi. 11 Şubat 2023 tarihinde Hatay’da gözaltına alınan Ahmet Güreşçi ve Sabri Güreşçi isimli iki kişi götürüldükleri Antınözü Jandarma karakolunda işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı, Ahmet Güreşçi gözaltında tutulduğu sırada yaşamını yitirdi, Sabri Güreşçi yaralandı.

Cezaevleri: Sağlıklı ve kesin bilgi alınamıyor

“Cezaevleri zaten şeffaflıktan uzak, sivil toplumun, hak ve meslek örgütlerinin neredeyse hiçbir resmi bilgi alamadığı mekânlar iken depremlerle beraber bu durum daha da ağırlaşmıştı.” Depremin ilk günü Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü yaptığı açıklamayla deprem nedeniyle ölen ya da yaralanan mahpus olmadığını duyurdu. Ancak deprem sonucu cezaevlerinde hasar oluşup oluşmadığı, deprem anında ne gibi önlemler alındığı, deprem sonrası ortaya çıkan durum nedeniyle mahpusların ne gibi sorunlar yaşadığı ve bunların çözünü için ne gibi önlemler alındığı, deprem bölgesindeki cezaevlerinden sevk edilen mahpusların tam sayısı ve hangi cezaevlerine sevk edildikleri hakkında sağlıklı ve kesin bilgilere maalesef sahip değiliz. Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST), 21 Şubat 2023 tarihinde Antep ve Maraş merkezli depremlerden en az 17 bin 600 mahpusun etkilendiğini açıkladı. Bu konulardaki yegâne güncel bilgi kaynağı mahpusların aile ve avukat görüşlerinde ya da telefonda yaptıkları anlatımlardır. Deprem bölgesindeki cezaevlerinde tutulan mahpusların yaşadığı en önemli sorunlardan biri depremden etkilenen yakınları hakkında haber alamamaktır. Mahpusların yakınları ile iletişime geçmelerini veya onları bu konuda bilgilendirilmelerini sağlayacak imkânlar henüz yaratılamamıştır. Ayrıca yakınlarını kaybeden mahpusların cenaze ve taziyelere katılmasına imkân verecek koşullar da sağlanamamıştır.

(AS)